februari 1888. Voorzitter Ochtman moet de
tegenstanders van verdere kiesrechtuit
breiding gelijk geven ten aanzien van het
platteland en kleine steden. Hij meende
echter dat in grootere plaatsen het kiesrecht
uitgebreid diende te worden om in verhou
ding te staan met andere plaatsen. Oftewel:
de bestaande toestand op het platteland
werkte de schrik voor verdere democrati
sering in de hand. Die bestaande toestand
kende iedereen: in de dorpen kon er vaak
niets ondernomen worden doordat het
gemeentebestuur oerconservatief was, los
van de zogenaamde politieke kleur ervan.
Meestal regeerden er simpelweg de groot
ste landbouwers, waarvan je maar moest
afwachten of ze bestuurlijk inzicht hadden
en die makkelijk eigenbelang en groepsbe
lang met het algemeen belang vermengden.
Maar ook hier horen we weer een tegen
stem, die van het links-liberale Volksblad
uit Goes: mensen konden de speelbal
worden van anderen vanwege een gebrek
aan ontwikkeling, maar dat betekende niet
dat het kiesrecht moest worden beperkt. O
neen, want wij vertrouwen, dat de toestand
verbeteren zal; dat kan en dat moet. De ver
kiezing heeft geleerd, dat er nog krachtiger
moet gewerkt worden aan de ontwikkeling
van het volk. De links-liberalen waren, ook
uit oogpunt van democratie, sterk voor
beter onderwijs waarvan méér mensen
zouden profiteren. Warnsinck had trouwens
voor eenzelfde soort ontwikkeling gepleit,
maar dan door middel van besprekingen
van de gemeentepolitiek op vrijwillige basis.
Door meer in en met de publieke zaak te
leven, zou het particuliere als het ware van
zelf meer op zijn plaats blijven, en op het
terrein van het publieke niet meer komen.
De grondwetswijziging van 1887
De Bond voor Algemeen Kies- en Stemrecht
en de ermee verbonden Volkspartij waren
met name actief in de jaren rondom de
grondwetswijziging van 1887, toen werd
ingevoerd dat het kiesrecht toekwam
aan volwassen mannen die voldeden aan
kenteekenen van geschiktheid en maat
schappelijke welstand. Dat kon het betalen
van belasting zijn, maar ook het betalen
van een zekere huur. De formulering
kenteekenen van geschiktheid en maat
schappelijke welstand werd ook wel het
'caoutchoucartikel' genoemd, wat verwees
naar de rekbaarheid van rubber. Je kon
er alle kanten mee uit en er werd dan ook
langdurig gebakkeleid over de concrete
invulling ervan.
De grondwetswijziging betekende wel een
vooruitgang. Het percentage kiezers als
deel van de mannelijke bevolking, dat sinds
1850 maar was gestegen van een kleine
elf naar ruim twaalf in 1880, kwam erdoor
op veertien, maar dat was natuurlijk nog
niet veel. Zuid-Beveland was misschien
een uitzondering, hier waren in elk geval
gemeenten waar het aantal kiezers meer
dan verdubbelde. In 1888 waren er 213
kiezers in Kapelle, vóór die tijd waren het
er 52 geweest voor de Kamer en de Staten,
en 100 voor de raad. In Baarland waren er
nu 87 kiezers, terwijl er voorheen maar 22
inwoners mochten stemmen voor de Kamer
en 44 voor de raad. In Rilland hetzelfde
verhaal: nu ineens 116 kiezers, vóór die
tijd 36 voor de Kamer en de Staten en 57
raadskiezers.
Bijna al die kiezers gingen ook werkelijk
stemmen, in elk geval voor de Kamer. Bij de
Kamerverkiezingen van maart 1888 stemde
in het district Goes 88,2 procent van
alle kiezers. Ruim boven dat gemiddelde
zaten plaatsen als Wemeldinge en Oud-
Vossemeer en Tholen-stad met 91 procent
en Stavenisse met 92 procent. Dat had alles
te maken met de politieke situatie in het
district en zeker in de betreffende plaatsen,
waar ARP en liberalen fel tegenover elkaar
stonden en ongeveer even sterk waren.
In het district Goes met de vele nieuwe
kiezers dachten de laatsten kans te hebben
de traditionele ARP-meerderheid te breken.
De liberale kandidaat was dan ook iemand
die zich juist op de nieuwe kiezers oftewel
op de betere werkmansstand richtte: belas
tingontheffing voor min bevoorrechten vond
hij prima en ook wettelijke bepalingen in
het belang van den arbeider. Jonkheer Six
verloor echter tegen een andere jonkheer,
De Savornin Lohman die 62 procent van
de stemmen op zich verzamelde en die als
politicus veel bekender was.
3
