ingingen. Die schreef positieve kenmerken
van burgerschap voor als voorwaarde voor
het kiesrecht en Taks ontwerp had nega
tieve kenmerken als basis: je moest kunnen
lezen en schrijven en eigenlijk was het uit
gangspunt dus dat je niet ongeletterd mocht
zijn. Fout, zeiden in 1894 ook een aantal
Kamerleden die op zich vóór kiesrecht
uitbreiding waren. Het wetsvoorstel werd
verworpen. Tak trad af en het kabinet viel.
Daarna volgden de verkiezingen waarbij pro
en contra Tak het hele land verdeelde.
Bij die verkiezingen bleek de verdeeldheid
in Zeeland het duidelijkst in het kiesdistrict
Goes, het meest bij de orthodoxe kiezers.
Het centrale orgaan van de ARP, de lan
delijke deputatenvergadering, sprak zich
uit voor de kiesrechtuitbreiding volgens
Tak; een minderheid aangevoerd door mr.
A.F. de Savornin Lohman, al geruime tijd
Kamerlid voor het district Goes, was tegen.
Vooruitstrevende ARP-ers richtten nu in het
district Goes een alternatieve kiesvereni
ging op die ze Het volk achter de kiezers
Afb. 2. Portret van Alexander Frederik de
Savornin Lohman, door Jan Veth
(1864-1925). (Wikipedia.)
moet erin noemden. Het bestuur bestond
voornamelijk uit winkeliers: Bastiaan
Quist, Jan Mulder, Marinis Quakkelaar en
A.S.J. Dekker, en uit de metselaar Plazier.
Het volk achter de kiezers moet erin steunde
bij de verkiezingen een kandidaat die
voor radicale kiesrechtuitbreiding was, de
Middelburgse notaris C.J. Huvers. Die kan
didatuur werd landelijk overgenomen, door
partijleider Abraham Kuyper in het partij
blad De Standaard en dat was conform de
uitspraak van de landelijke parijleiding.
Het regionale partijblad De Zeeuw wist niet
beter te doen dan Lohman aan te bevelen
én daarna te melden dat de alternatieve
kandidaat Huvers aanbevolen werd door
het landelijke ARP-orgaan. Lohman won
echter onbedreigd, na een herstemming
tegen een liberale kandidaat - de alter
natieve ARP-kandidaat kreeg in de eerste
ronde twintig procent van de stemmen.
In het district Hontenisse waren zowel de
liberale, de rooms-katholieke als de ARP-
kandidaat voor kiesrechtuitbreiding, zodat
daar een heel ander soort verkiezingen
plaatsvonden, meer volgens de klassieke
levensbeschouwelijke tegenstellingen. De
geest van vooruitgang aldus ARP-blad De
Standaard in 1894, leeft in Zeeland, de twee
provincien Holland en heel het Noorden.
Wanneer dit geen propaganda was maar
een heuse constatering, was Zeeland opge
schoven sinds de jaren tachtig. Toen had
het gehoord bij het Zuiden, waar de Bond
voor Algemeen Kies- en Stemrecht weinig
respons kreeg.
Interessant is in elk geval dat we daarnaast
de stem horen van dominee A. Littooij,
predikant bij de Christelijke Gereformeerde
Kerk in Middelburg, dus de voornaamste
kerk uit de Afscheiding. Op een verkie
zingsbijeenkomst in Goes raadde Littooij
af op Lohman te stemmen vanwege diens
stellingname tegen kiesrechtuitbreiding.
Littooij was daar principieel voor, maar
ook uit tactische overwegingen: Onder de
kleine luijden is de meeste godsdienstzin.
Littooij had veel directe voeling met de
lagere standen en hij was gewoon ook
democratischer dan Kuyper. Hij zag de
kiesrechtuitbreiding mede in verband met
de maatschappelijke ongelijkheid in zijn
5
