Boekindruk: Cultuur wordt kultuur,
culturele collaboratie in Zeeland
Cultuur wordt Kultuur, culturele collaboratie
in Zeeland, door Lo van Driel, 360 pagina's,
Den Boer/ De Ruiter, Vlissingen, 2018,
ISBN 9789079875849, prijs 25,50.
In november 2018 verscheen van Lo van
Driel Cultuur wordt Kultuur. Culturele
collaboratie in Zeeland, een ruim 300
pagina's tellend boek, uitgegeven door Den
Boer/De Ruiter, waarin hij ons aan de hand
neemt voor een ontdekkingsreis in het
culturele leven in Zeeland tijdens de Tweede
Wereldoorlog.
Op YouTube kan men tegenwoordig docu
mentaires over het dagelijks leven tijdens
de jaren 1940-1945 bekijken, naast filmpjes
gemaakt door de filmdienst van bijvoorbeeld
de NSB. Komt in de documentaires vooral
een beeld naar voren van aanvankelijke
aanpassing aan het leven van de gewone
burger in bezettingstijd, gevolgd door een
strijd om te overleven, in de filmpjes van
de NSB gaat het vooral om de zegeningen
van het nationaalsocialisme, waaronder in
het zwart marcherende Nederlanders, die
regelmatig de gestrekte rechterarm aan
den volke tonen. Het lezen van de commen
taren van kijkers bij die beelden is vaak
onthutsend. Het nationaalsocialistische
gedachtegoed blijkt nog steeds springlevend
te zijn. Mussert wordt verafgood. Heel vaak
treft men bij de filmpjes daarom de mede
deling aan, dat het niet meer mogelijk is om
commentaar te leveren.
Je zou kunnen zeggen, dat Van Driel's boek
vergeleken kan worden met deze films en
filmpjes. Hij maakt namelijk onthutsend
duidelijk hoe geslepen de bezetter het
culturele leven ging domineren. Daarvan
krijgen we een indringend en gevarieerd
beeld voorgeschoteld. Zoals we van Van Driel
gewend zijn, laat het onderzoek in archieven
en literatuur niets te wensen over.
De bezettingstijd verdeelt men vaak in drie
periodes, stadia waarin het Duitse bestuur
onder invloed van binnen- en buitenlandse
ontwikkelingen van karakter veranderde.
En voor alle duidelijkheid: dat was op alle
terreinen van het dagelijks leven, dus ook op
dat van de cultuur. In de eerste fase, van mei
1940 tot in de vroege zomer van 1941, kreeg
de Nederlandse bevolking de gelegenheid
om het nationaalsocialisme en de Nieuwe
Orde onder Duitse leiding te aanvaarden.
De bezetter vroeg een loyale houding van
de burgers en van de pers. Verder werd de
aanpassing van het beleid en de instellingen
gestimuleerd. Afgedwongen aanpassingen
kwamen nauwelijks voor, al hadden kranten,
radio, de politieke partijen en de vakbewe
ging een nieuwe taak opgelegd gekregen.
De tweede periode begon eind juni 1941 en
eindigde omstreeks het midden van 1943.
Het ging toen om gedwongen nazificatie.
Door tegenwerking, stakingen en verzet was
het Duitse bestuur tot een koerswijziging
gekomen. Het zag in dat de meerderheid van
de bevolking het nationaalsocialisme niet
vrijwillig accepteerde. Een loyale houding
van de pers en allerlei instituten was niet
meer voldoende.
De derde fase, vanaf midden 1943, was de
tijd van roof en repressie tot de bevrijding
kwam. In die tijd stonden niet meer de
Nederlandse situatie en de nazificatie cen
traal. Het ging om het lot van Duitsland - de
nederlaag aan het oostfront en de angst voor
het communisme - en het voltooien van de
antisemitische politiek.
In de eerste twee fasen was er sprake van
het nazificeren van de cultuur. In de derde
fase was dat niet meer aan de orde en bleef
slechts de 'K' van cultuur overeind. Heel
subtiel sprak men van meet af aan van de
Kultuurkamer en niet van Cultuurkamer.
Want ook op cultureel gebied was er aanvan
kelijk sprake van een vriendelijke houding
van de Duitsers, waarin na verloop van
tijd de touwtjes steeds strakker werden
aangehaald. Van vrije uitoefening van
culturele activiteiten in de (beeldende)
kunst, op toneelgebied en in het filmwezen
naar het aanmelden van kunstenaars bij de
Kultuurkamer en het verbieden van films en
toneelstukken.
49
