Het moeizame begin
van het christelijk onderwijs in Goes
G.J. Lepoeter
Voor de geschiedenis van het onderwijs in
ons land is de opkomst van het christelijk
lager onderwijs gedurende de negentiende
eeuw van groot belang geweest, zelfs tot in
het huidige tijdsbestek. Als studie op micro
niveau verscheen in dit kader van de hand
van A.J. Barth in 1981 in het jaarboek van de
Heemkundige Kring reeds een artikel over de
gebeurtenissen in Goes, die daar voorafgin
gen aan de opening van de christelijke lagere
school in 1854. In zijn uitvoerige studie
Gereformeerd en Evangelisch besteedde ook
C. Dekker er tamelijk gedetailleerd aandacht
aan. Bij een eerste beschouwing lijkt het dat
het onderwerp hiermee voldoende belicht is.
Nadat we eerder in een meer omvattende
publicatie over het protestants christelijk
lager onderwijs deze materie zelf ook hebben
belicht, zien we echter aanleiding om ons er
opnieuw in te verdiepen.u
Vanwaar deze hernieuwde interesse zal
de lezer zich mogelijk afvragen. In 2015
verscheen een biografie van de predikant
Adriaan de Bruijne, geschreven door achter
kleinzoon Cornelis de Bruijne.2) Het lezen
van deze biografie gaf de aanzet tot dit
artikel. Adriaan de Bruijne was vanaf 1849
predikant in de Christelijk Afgescheiden
Gemeente te Goes en nog zonder noemens
waardige ervaring. Gedurende de jaren 1850
1853 was hij één van de twee hoofdpersonen
in de schoolstrijd. De andere hoofdpersoon
was J. ab Utrecht Dresselhuis, al vele jaren
bewonderd en gelauwerd predikant in de
Nederlandse Hervormde Kerk, met als
nevenfunctie die van schoolopziener. De strijd
om het stichten van een christelijke school
in Goes tussen de twee predikanten - qua
afkomst, opvoeding, opleiding en ervaring
totaal verschillende figuren - speelde zich
voor de buitenwereld volledig achter de
schermen af. Zodoende kwam dit aspect in
de genoemde publicaties te weinig voor het
voetlicht. Des te interessanter is het om te
trachten de kern van deze schoolstrijd te
analyseren.
Afb. 1. Ds. Adr. de Bruijne.
(Collectie gemeentearchief Goes.)
Adriaan de Bruijne (1810-1878)
Adriaan de Bruijne werd geboren op
4 oktober 1810 op Hof Ongelegen, de
ouderlijke hofstede in Zandijk Buiten, toen
gemeente Vrouwenpolder. Zijn vader Jan de
Bruijne was succesvol in de landbouw, maar
dat was voor Adriaan geen reden om in zijn
voetsporen te treden. Integendeel, hij had
van kindsbeen af een afkeer van het werk op
de boerderij. In zijn Levensverhaal schreef
hij later dat ik in mijn achtste jaar plegtig
besloot nooit den landbouw te kiezen, maar
mij wenschte toe te leggen op de wetenschap
en geleerdheid. Ja, kon het zijn om leeraar
[predikant] te worden.3 Op jeugdige leef
tijd grote idealen. Op de lagere school in
Vrouwenpolder was hij gedurende zijn hele
schooltijd de beste leerling van de klas.
2
