Basilius A. Overman
1847 - 1854
Afb. 2. Ds. B.A. Overman, predikant te Kats.
(Bron: www.dekatsekerk.nl.)
In 1871 telt Nederland negen coöperatieve
verenigingen waarvan er zes in Zeeland zijn
gevestigd. Hieronder valt de Coöperatieve
Voorschotvereniging en Spaarbank te Goes,
opgericht in 1868 (de eerste in Nederland),
de coöperatieve bouwvereniging Help U Zelve
te Goes, opgericht in 1871 (ook de eerste in
Nederland), die te Zierikzee en de coöperatieve
arbeidersverenigingen te Ellewoutsdijk, 's-Hee-
renhoek en Kats.31
Mr. M.J. de Witt Hamer
De vraag rijst natuurlijk: waarom schieten
dergelijke verenigingen juist in Zeeland als pad
denstoelen uit de grond? Dat heeft te maken
met de Goese advocaat mr. Michiel Jacq. de
Witt Hamer (1843-1925), die in 1866 als eerste
in Nederland een dissertatie schrijft over de
coöperatieve beweging: De arbeidersverenigin
gen. De Witt Hamer, afkomstig uit een familie
van juristen en bestuurders, raakt geïnspireerd
door de ideeën van Hermann Schulze-Delitzsch
(1808-1883). Dit is een Duitse hervormer met
sociale en liberale ideeën, die in 1850 in de
plaats Delitzsch in Saksen de eerste coöpe
ratieve voorschotvereniging opricht. In heel
Duitsland slaat dit plan aan: in 1865 bestaan
er al meer dan negenhonderd van dergelijke
verenigingen.41
Advocaat De Witt Hamer groeit uit tot een der
belangrijkste voormannen van de coöperatieve
beweging in Nederland en een vooraanstaand
landelijk bekend sociaal-liberaal. Ook spant hij
zich in voor de stem- en kiesrechtbeweging.
Landelijke bekendheid krijgt hij als verdediger
van F. Domela Nieuwenhuis tijdens diens
beruchte proces wegens vermeende majesteit
schennis in 1886. Michiel Jacq. bouwt een groot
links-sociaal netwerk op. Hiervan maken bij
voorbeeld deel uit: F. Wibaut, E. Douwes Dekker
(Multatuli), A. Kerdijk, H. Goeman Borgesius,
B.H. Pekelharing. Velen van hen dragen hun
steentje bij aan de politieke en sociale geschie
denis van Nederland.5' Uiteraard strekt zijn
netwerk zich ook tot Zeeland uit. Leden van
de uit Goes afkomstige links-liberale familie
Fransen van de Putte (waaronder de minister
van Koloniën en latere minister-president Isaac
Dignus, 1822-1902) maar ook een dominee met
moderne sociale inzichten als Basilius Arnoldus
Overman (1823-1885) horen tot zijn kennissen
kring. Hij is predikant in Kats van 1847-1854.
Het is voor ons verhaal niet onbelangrijk
dat deze dominee via zijn vrouw, Elisabeth
Geertruida Paardekooper, aandeelhouder
in de ambachtsheerlijkheid Kats is. Zij is de
dochter van Leendert Abraham Paardekooper
uit Colijnsplaat, een grootgrondbezitter op
Noord-Beveland en onder meer de bedijker in
1853 van de naar hem vernoemde Leendert
Abrahampolder bij Kats.6) Ook I.D. Fransen van
de Putte is gedeeld-ambachtsheer van Kats en
zelf een tijd voorzitter van dit gezelschap. Dit is
in de jaren dat hij lid van de Tweede Kamer is
na zijn afreden als minister-president in 1866.
Na Kats werkt Overman nog als predikant
te Heinkenszand (1854-1870), waarna hij
algemeen secretaris van de Nederlandse
Hervormde Kerk wordt. Hij blijft gedeeld-
ambachtsheer van Kats als daar de arbeiders
coöperatie van de grond komt. Dit initiatief
krijgt bovendien steun van hem.
33
