- 167 -
HERTEKEND PORTRET VAN JACOB CATS
1. De ontwikkeling van Cats' dichterschap
Jacob Cats treedt pas als dichter in de openbaarheid wan
neer hij ambteloos burger, echtgenoot en huisvader van
41 jaar is geworden. De helft van zijn leven ligt dan al
achter hem. Daarin heeft hij zich ontwikkeld tot een be
kwaam en belezen rechtsgeleerde, die zich na een voor
spoedige advocatenpraktijk uit het openbare leven heeft
teruggetrokken om als hereboer zijn verdere leven te slij
ten. Het lijkt er op, dat Jacob zijn verdere levensloop al
uitgestippeld heeft. Maar dan komt er iets heel nieuws in
zijn leven: de landbezitter wordt kunstenaar. De vraag
naar de persoonlijke behoefte aan dit kunstenaarschap mo
gen we niet uit de weg gaan. In zijn memoires laat de
dichter zich er amper over uit; toch kunnen we er wel aan
wijzingen in vinden die zich laten kombineren met gege
vens uit de overige dichtwerken.
Het dichterschap heeft voor Cats verschillende funkties
gehad. We kunnen in het leven van Cats na ongeveer 1 61 5
drie perioden afbakenen. In de eerste zoekt de jonge dich
ter naar klaarheid voor levensproblemen die vooral te
herleiden zijn op de erotiek en de calvinistische moraal.
Deze poging tot opruiming van innerlijke konflikten loopt
vast in de vierde dichtbundel, het Tooneel. De dichter
geeft in zijn tweede fase een algemeen-sociale richting
aan zijn kunstenaarsbestaan. Het zijn nu konkrete samen
levingsverschijnselen die aan de orde komen. De dichter
doordrenkt zijn leerdichten, lyriek en epiek met de maat
schappelijke opvattingen van de heersende godsdienst, waar
in hij zich is gaan thuisvoelen. De zelfgekozen voorlichtings
taak wordt in 1637 afgesloten met de Trou-ringh. Dan breekt
er een tijd van schijnbare stilstand aan. Als de dichter in
1655 opnieuw in de publiciteit komt, blijkt hij in de tussen
liggende jaren teruggekeerd te zijn naar de ontspannings-
funktie van het dichterschap uit de eerste periode. In de
latere Zorgvlietse werken zijn de persoonlijke en de so
ciale aspekten van Cats' dichtersnatuur met elkaar ver
enigd.
We zullen deze globale schets iets nader uitwerken.
Een dieper inzicht in de eerste fase kunnen we krijgen door
een terugblik op de eerste veertig jaren van Cats' leven.
In de herinnering van de oude Jacob zelf heeft het Zierik-
