- 170 - De weelde waarmee hij zich op Zorgvliet omringt bezorgt hem slapeloze nachten, maar hij kan er niet buiten. Cats is een kunstenaar geweest in huiselijke gezelligheid en vriendelijke omgang met vrouwen en mannen; hij was een kenner van landbewerking en verzorging van planten, groenten, bomen. Uitgelezen vruchten, vleesgerechten en wijnen versierden zijn feestmalen; zijn nalatenschap vermeldt kostbare huisraad. In de tijd van de Treves dook Jacob in de literatuur -niet alleen de stichtelijke- en voelde zijn oude liefde voor de dichtkunst ontwaken. Hij had een uitlaatklep gevonden. Maar rond voor zijn karakter en zijn belangstelling uit komen, dat kan de ouderling van Groede en Middelburg zich niet veroorloven. Zo verklaren wij de eigenaardige onge rijmdheid tussen de inhoud van de oudste dichtbundels met hun uitgesproken kunstige vorm enerzijds en de stichte lijke vermaningen in de proza-inleidingen anderzijds. Cats erkent in zijn memoires dat Elisabeth hem heeft opgevoed. Beperken de eerste bundels zich nog tot Renaissancistisch spel, in de Self-stryt blijkt de godsdienstige teugel de na tuurlijke zinnelijkheid van Jacob Cats gestort te hebben in een duidelijk konflikt tussen geest en vlees. De strijd tus sen aardse lust en hemels verlangen schoof van Jacobs innerlijk naar het papier van de jeugdige dichter. Als ge lovig christen projekteert Jacob zijn problematiek in de bijbelse figuur Jozef. Hij deinst er niet voor terug, zijn lezerspubliek ervan te verzekeren dat hij het niet alleen over andermans seksuele problemen heeft maar juist ook over zijn eigen zelfstrijd. Niets menselijks is de christen vreemd. De verstandige Jozef, die als een volmaakte plei ter puntsgewijs alle nadelen van Sefyra's rijke voordelen opsomt, is bij voorbaat al de triomfator. Immers, de irenische redelijkheid moet het winnen van de zinnelijkheid. Maar het was een Pyrrhusoverwinning die op de hartstoch telijke Sefyra behaald werd: een paar jaar later moest de jonggebleven dichter nog een marionettenspel van manne lijke achtbaarheid opvoeren. Koopmans ziet dit als volgt. "Sensuele temperamenten -en Cats zegt zelf zich als een ervan te herkennen- zullen voor ze de zielerust vinden te meer de kamp tussen vlees en geest gevoelen; in Cats z'n Trou-ringh hebben weelderig heid en wereldverachting in duidelijk voelbare worsteling geleefd".

Tijdschriftenbank Zeeland

Stad en lande | 1978 | | pagina 18