- 170 -
De weelde waarmee hij zich op Zorgvliet omringt bezorgt
hem slapeloze nachten, maar hij kan er niet buiten. Cats
is een kunstenaar geweest in huiselijke gezelligheid en
vriendelijke omgang met vrouwen en mannen; hij was een
kenner van landbewerking en verzorging van planten,
groenten, bomen. Uitgelezen vruchten, vleesgerechten
en wijnen versierden zijn feestmalen; zijn nalatenschap
vermeldt kostbare huisraad.
In de tijd van de Treves dook Jacob in de literatuur -niet
alleen de stichtelijke- en voelde zijn oude liefde voor de
dichtkunst ontwaken. Hij had een uitlaatklep gevonden.
Maar rond voor zijn karakter en zijn belangstelling uit
komen, dat kan de ouderling van Groede en Middelburg zich
niet veroorloven. Zo verklaren wij de eigenaardige onge
rijmdheid tussen de inhoud van de oudste dichtbundels met
hun uitgesproken kunstige vorm enerzijds en de stichte
lijke vermaningen in de proza-inleidingen anderzijds. Cats
erkent in zijn memoires dat Elisabeth hem heeft opgevoed.
Beperken de eerste bundels zich nog tot Renaissancistisch
spel, in de Self-stryt blijkt de godsdienstige teugel de na
tuurlijke zinnelijkheid van Jacob Cats gestort te hebben in
een duidelijk konflikt tussen geest en vlees. De strijd tus
sen aardse lust en hemels verlangen schoof van Jacobs
innerlijk naar het papier van de jeugdige dichter. Als ge
lovig christen projekteert Jacob zijn problematiek in de
bijbelse figuur Jozef. Hij deinst er niet voor terug, zijn
lezerspubliek ervan te verzekeren dat hij het niet alleen
over andermans seksuele problemen heeft maar juist ook
over zijn eigen zelfstrijd. Niets menselijks is de christen
vreemd. De verstandige Jozef, die als een volmaakte plei
ter puntsgewijs alle nadelen van Sefyra's rijke voordelen
opsomt, is bij voorbaat al de triomfator. Immers, de
irenische redelijkheid moet het winnen van de zinnelijkheid.
Maar het was een Pyrrhusoverwinning die op de hartstoch
telijke Sefyra behaald werd: een paar jaar later moest de
jonggebleven dichter nog een marionettenspel van manne
lijke achtbaarheid opvoeren.
Koopmans ziet dit als volgt. "Sensuele temperamenten
-en Cats zegt zelf zich als een ervan te herkennen- zullen
voor ze de zielerust vinden te meer de kamp tussen vlees
en geest gevoelen; in Cats z'n Trou-ringh hebben weelderig
heid en wereldverachting in duidelijk voelbare worsteling
geleefd".