- 172 -
geeft de dichter de gelegenheid te ontsnappen aan de be
nauwenis van zijn problemen. Vanaf het Houwelyck werpt
Cats de blik om zich heen, niet vergetend zijn eigen on
derwerpen in alles te blijven zoeken en herkennen. Met
advocatenhand schrijft hij een wetboek voor gehuwden.
Door de aandacht naar buiten te richten kan de overge
voelige Jacob tot rust komen. Cats geeft seksuele en hu
welijksvoorlichting in kunstige verpakking. Daarbij richt
de dichter zich hoofdzakelijk tot de vrouwen, aan wie de
meeste van zijn werken opgedragen zijn. Voor de maat
schappelijke volwaardigheid van de vrouw heeft in de Hol
landse zeventiende eeuw niemand grotere bijdrage gele
verd dan de nationale dichter Cats. Smilde wijst de invloed
van onze poëet op dit terrein nauwkeurig aan: Cats biedt
tegenwicht tegen de onderschatting van de vrouw in de mid
deleeuwen en tegen haar overwaardering door moderne
dichters. De vrouw is niet "de godin op het altaar der
liefde" maar een "christelijck Huys-wijf". Voor haar
richt hij een monument op in zijn Houwelyck. Maar als
Johan van Beverwijk de zeventiende-eeuwse norm van res-
pekt voor de vrouw overschrijdt met zijn Van de uytne-
mendheyt des vrouwelicken geslachts, dan is Cats niet be
reid daarvoor lofdichten te schrijven.
Door zijn zinnelijke natuur aan het aardse bestaan gebon
den, vond Jacob zijn lust en zijn leven in een wandeling
langs alle problemen van het dagelijks leven die een be
stendig huwelijk konden doen wankelen. Parallel aan zijn
zorgende taak in de maatschappij heeft Cats een nuttig
doel voor zijn dichtkunst gevonden: de opvoeding van het
volk. Daaronder moeten we dan verstaan "de gegoede bur
gerij van beiderlei kunne en van alle leeftijden", dat op
gegroeid was met latijn en frans. De nuttigheidswens
kleeft aan bijna alle literatuur. Bredero hield met zijn
toneelspelen het publiek tal van zedenlessen voor. Hooft
behandelde problemen van staatkunde in zijn drama's en
zijn geschiedkundige prozawerken. Vondel verdiepte zich
in godsdienstige onderwerpen met zijn bijbelse drama's
en grote leerdichten. Zo hadden de reuzen op de Hollandse
dichtersberg geleidelijk de taken verdeeld. Van Heeckeren
heeft zich verdiept in de oorzaken van Cats' uitzonderlijke
populariteit en voegt daaraan toe, in een kontrast met de
hekeldichter Vondel: "Cats spaarde altijd zooveel mogelijk
zijn tijdgenooten. Terwijl hij de zonde en het kwaad over-
