- 178 -
jaarde dichter staan bol van de benauwde verzuchtingen
en gebeden tot God. Pas op Zorgvliet wordt het vrome
vernis van de vroegere werken vervangen door een verdiept
godvruchtig leven. Cats maakt dan ernst met zijn vroom
heid en omringt zich met predikanten. Twijfelend over
zijn zieleheil, schrijft hij een stroom van gebeden, waar
van er een aan zijn sterfbed wordt voorgelezen.
2. Vakmanschap
In zijn eerste dichtbundel van 1618 "blijkt dat Cats bij het
schrijven daarvan nog geene enkele zijner eerzuchtige
droomen had vaarwel gezegd", vindt Van Heeckeren,
"want hij is in dat boeksken beurtelings nederlandsch, la-
tijnsch en fransch dichter, in zijn aanteekeningen blijkt hij
een schrijver van veel kennis en vooral uitmuntende in
regtsgeleerdheid. Hij wil het publiek klaarblijkelijk polsen:
op dien weg waarin het hem het meest aanmoedigt wil hij
voortgaan. De Hollandsche verzen werden het meest toe
gejuicht en zoo werd Cats toen eerst recht hollandsch
dichter". Dat Cats zichzelf een moderne dichter voelde,
vernemen we uit zijn verspreide verklaringen over het
dichterschap. Zijn kunstzinnige pretenties werden door
Meertens miskend toen hij schreef: "Cats heeft nooit de be
doeling gehad -men kan dat niet genoeg herhalen- een kun
stenaar te zijn: stichting en moralisatie waren zijn doel,
niet de schoonheid", hoewel "ook deze calvinistische dich
ter onder de invloed der Renaissance stond". Niet langer
houdbaar is de stelling van Meertens: "Cats is dan ook in
de eerste plaats Christen en dan pas dichter. Nog juister
gezegd: hij is eigenlijk alleen Christen-moralist en Chris
ten-prediker, en dichter omdat hij als zodanig met het
meeste succes de massa kon bereiken". Van Es volgt
Meertens in deze opvatting.
Jacob Cats heeft echter het renaissancistische spel mee
gespeeld vanaf zijn debuut. De emblematiek, afgekeken
bij Heinsius en Hooft, heeft Cats op onovertroffen wijze
beoefend in zijn Proteus, Emblemata oeconomica en Spie
gel van den Ouden en Nieuwen Tydt. De emblematabundels
van de Zorgvlietse nabloei laten ons zien, dat de bejaarde
Cats zijn bedrevenheid in dit genre nog niet kwijt is. Ook
Dootkiste is deels nog een embleemboek.
De zestiende-eeuwse humanist Erasmus, wiens werken in
de zeventiende eeuw herdrukt en gelezen werden, heeft
