- 181 -
zijn politiek-maatschappelijke belangstelling uit in zijn
gedichten. Hij reageert hartstochtelijk, maar zal zich niet
uitlaten over zijn eigen levensvragen.
Cats is in zijn persoonli jke dichtkunst een romantisch
buitenbeentje in zijn tijd, al is hij niet de enige. Gevoelig
en egocentrisch, neemt hij zijn eigen emoties tot onder
werp van zijn dichtwerk. Zich inpassend in de literaire
gewoonte van zijn dagen, trekt hij zijn openbaringskunst
het verhullingskleed aan. In Self-stryt en Tooneel komen
de konflikten van Cats door de vermomming heenkijken.
Ook in de pastorale lyriek van de bundel Galathee drentelt
Jacob Cats zelf voor ons heen en weer. De Zorgvlietse
werken gaan uitsluitend over zijn eigen leven, verlangens
en vrezen, voor andere zaken heeft Cats geen belangstel
ling meer. De werken van Cats lezen betekent: kijken naar
en in Cats zelf. Wij kijken met zijn ogen, horen zijn over
peinzingen. Cats verdiept zich in zijn gevoelens, legt die
dikwijls in anderen en pakt dan breeduit over de omvang
en inhoud van die gevoelens en de konsekwenties ervan.
Kortom, hij probeert er greep op te krijgen met een juri
disch sluitend betoog. Dat betoog wint aan waarde niet door
zijn beknoptheid maar door zijn volledigheid. Cats ordent
zijn materiaal in een werkschema en behandelt alle onder
werpen puntsgewijs. In zijn onderzoekingen is hij onver
moeibaar. Niets boeit hem zozeer als de roerselen van het
menselijk hart. En een klein hart had hij niet.
Over de de didaktikus in Cats zegt Koopmans: "niet alleen
valt voor ons z'n toeleg te prijzen en roem op z'n uitslag
te dragen, maar 't is ook plicht aan te wijzen hoe veelom
vattend z'n arbeid, hoe voorzichtig z'n beleid en hoe gron
dig z'n kennis van 't menselijk hart is geweest.
Oorspronkelijk in genrekeuze was Cats zeker wel met zijn
volksboeken, bedoeld als voorlichtingsmateriaal voor de
ontwikkelde burgerstand. Het Houwelyck brengt een genre
in de Nederlandse letterkunde, dat v6ór Cats niet beoefend
was en dat ook niet zal worden nagevolgd. Het werk sloeg
aan blijkens de talrijke herdrukken. De zedelessen in dit
boek zijn ondergeschikt aan de praktische wenken voor de
inrichting van het huishouden, de regels voor het bedienend
personeel, de verdeling van de werkzaamheden tussen man
en vrouw, de handhaving en bevordering van een goede ver
standhouding tussen echtelieden, regels voor de opvoeding
van kinderen. Vele huwelijken konden starten met deze
