- 187 -
en Duits. Hij had zich zo aan de spreuk verslingerd, dat
hij meende dat een dichtwerk geen ware kunst was als het
de gewone taalvormen niet had laten indikken tot een uiterst
krachtig extrakt. Zijn werken laten zich dan ook niet vlot
lezen. Cats heeft hem daarop aangevallen, wat een verkoe
ling in de dichterlijke vriendschap tot gevolg heeft gehad.
Trouwens de familie van Huygens had dezelfde bezwaren
tegen de ingewikkelde formuleringskunst die Huygens voor
het wezen van de dichtkunst ver sleet. Cats stelde daar
tegenover een direkte verstaanbaarheid van zijn verzen.
Hij gebruikte daarom met opzet de "eenvoudige ronde
Zeeuwse taal" en vermeed waar mogelijk de woordenpraal
van versleten beeldspraak in de Renaissancistische liefdes
lyriek. Van Heeckeren konkludeert uit een brief van Cas
par van Baerle aan Cats van 20 januari 1634: "Uit Van
Baerle's brief kan men zien dat deze duidelijkheid van stijl
Cats niet alleen bij het volk, maar ook bij de geleerden en
ontwikkelden in aanzien bracht". Zonder Cats zoude onze
letterkunde het eigentlijk gezegde volk ten eenmaal vreemd
zijn gebleven. Cats was voor Nederland wat Gellert in de
volgende eeuw voor Duitschland moest zijn. Beiden hebben
de volkstaal tot eene schrijf- en boekentaal gemaakt.
Cats' uitgever Schipper sprak namens velen, toen hij in
de druk van 1658 zijn bewondering erover uitsprak, "dat
zijn Edelheid in alle zijne schriften nauwkeurig is te ge
bruiken een effene, zuivere en algemene Nederlandse taal,
zonder vermenging van enige uitheemse, daarbij een zoet
vloeiende loop in zijn gedichten, buiten gebruik van gewron
gen stopwoorden, of daarenboven zijn Lezer nooit is gewocn
te paaien met ongezouten en oorketelende redenen; maar
overal in zijn Schriften bij de vermakelijkheid staag enige
leerzaamheid voegt; en daardoor ondervind ik, dat al het
geen door de gemelde Heer is uitgegeven niet alleen in de
Verenigde Nederlanden maar ook in Brabant, Vlaanderen
en verdergelegen Landen zeer welkom en aangenaam is".
Hooggeleerdheid en zoetvloeiendheid zijn de in zijn dagen
meest gewaardeerde aspekten van zijn dichtwerken, aldus
Rombauts.
Jeronimo de Vries roemde in 1810 Cats' eenvoudigheid,
oorspronkelijkheid, zuiverheid, sierlijke wending en veler
lei natuurlijke bekoorlijkheden; al is het waar dat "het
hoogdravende, stoute en verhevene, dat in de Werken van
Hooft en Vondel heerscht" dun gezaaid is bij Cats. Er zijn
