- 188 -
gedichten van Cats die plat zijn, vol stopwoorden en her
halingen en er zijn eentonige alexandrijnen. Maar toch:
"Geen onpartijdige kan aan Cats den roem betwisten, van
zeer vloeijend, bevallig, schilderachtig, levendig en mensch-
kundig gedicht te hebben. Onder hoe vele bekleedselen
weet hij zijne denkbeelden duidelijk te maken! Hoe rijk is
hij in vinding en wending! Hoe kunstig bovenal in ééne
zaak van vele kanten met geestig bewijs voor te dragen!
Hoe leerzaam door voorbeelden, zoo verstaanbaar bijge-
bragt! Welk een schat bezat hij van geleerdheid en diepe
kennis van 't menschelijk hart!"
We mogen bij deze lofprijzingen van Cats' taalbeheersing
niet vergeten, dat onze dichter begon te schrijven in de
tijd, dat onder dichters en geleerden in toenemende mate
naar de landstaal gegrepen werd in plaats van naar het la-
tijn. Een eerste aansporing daartoe gaf Hendrik Laurens
Spiegel met zijn Twespraeck van de Nederduytsche letter
kunst uit 1584: "dat wy Hollanders eens de geleerdheid
smaken mochten in ons eighen sprake, die wij nu met gro
ten arbeyt uyt onbekende talen moeten zoeken". Daarom:
"Laat dit Land in Landstaal uw gheleerdheid ghenieten",
verzoekt de schrijver van het Ruygh-bewerp van de Re-
denkaveling' aan de Leidse geleerden. Simon Stevin rea
geert op deze Renaissancistische opwaardering van de
moedertaal met een ontwerp van Nederlandse woorden
voor mathematische begrippen, Hugo de Groot beoefent
de rechtswetenschap in zijn landstaal. In de eerste helft
van de zeventiende eeuw schieten de spraakkunsten uit de
grond; ze geven veel aandacht aan de woordvormen en de
weergave van klinkers en medeklinkers. In Amsterdam
verzamelden zich dichters en kunstliefhebbers in het huis
van Roemer Visscher om tot afspraken te komen over zui
ver taalgebruik en spelling. Hooft en Vondel bevonden zich
onder dat gezelschap. In latere diskussies met Huygens
bekeert Hooft zich zo radikaal tot de zuivere alexandrijn,
dat zijn Granida er naar veler mening verminkt door werd.
Ook Jacob Cats bouwt aan zijn taal. Dat blijkt bijvoorbeeld
uit de definitieve versie van de Proteus, waarin de Zeeuwse
oneffenheden van de oudste druk zijn rechtgetrokken. Cats
verbetert zinskonstrukties en vervangt verouderde of niet
trefzekere woorden door nieuwe. Ook bevordert hij het
leesgemak door ritmische souplesse, waarom zijn tijdge
noten hem bewonderd hebben. Cats had invloed op Holland-
