De oudste Zijpe-prenten Het speuren naar het origineel, naar de oervorm, of het nu de oudste en onderste laag van een opgraving betreft of het archetype van een handschrift waarvan alle andere zijn afgeleid, dan wel de oudste afbeelding van een historisch feit, het is een boeiende en soms verrassende bezigheid. In dit geval gaat het om de fameuze en admira- bele passage van de Spaanse wadlopers door het Zijpe in de avond van 29 september 1575 toen Mondragon trachtte de opstandige gewesten van elkaar te scheiden door de verovering van Zierikzee. De wondertekenen aan de avondlijke noorderhemel hebben sterk op de verbeelding gewerkt van royalisten en katholieken: de god delijke gunst vergezelde de troepen op hun gevaarlijke tocht door het water en op latere gravures ziet men zelfs een met name genoemde Jezuiët de wapenen zegenen. Een opsomming van deze prenten vindt men bij W. S. Unger, Catalogus van de Historisch Topografische Atlas III, 1950 Middelburg. In mijn onnozelheid meende ik dat deze catalogus volledig was, tot dat de heer F. Beekman mij wees op de prent in de collectie van R. de Jongh die duidelijk alle door Unger genoemde afbeeldingen in ouder dom overtrof en is afgebeeld in dit tijdschrift, no. 73. 1992, p. 318. De auteursnaam in het onderschrift is nauwelijks leesbaar: J. Pour- tantius. De Atlas van Stolk te Rotterdam bleek in het bezit van een nog oudere prent, afgebeeld helaas zonder de Nederlandse en Franse tekst en door mij besproken in de Kroniek van het land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland) 15, 1990, p. 67 (foto 1). Ook deze prent blijkt niet de oudste! Die is afkomstig uit Spanje en is ont dekt door dr. G. Marnef van de Universitaire Faculteiten St. Ignatius Antwerpen. Zie afb. 2. Deze prent dateert uit 1575, het jaar van de overtocht: „Imprime en Anvers en la Rue nost- re-Dame, a la Rose dor, Chez Geeraert Smits 1575". Deze afbeelding trof de heer Marnef aan in het Archivo General de Simancas te Valladolid onder nummer E 1516. Opmerkelijk is dat op alle drie prenten „Siricsee" als doel staat aangegeven, dat op die van Atlas van Stolk het operatieterrein is uitgebreid tot en met Bommenee, en op die van Pourtantius zelfs tot en met de Westhoek. Op de Spaanse prent vijf geografische aanduidingen en drie over de Geuzen (ziet u de Geuzen lopen over de dijk vanaf Vianen?); op de Rotterdamse prent totaal 10 aanduidingen en op die van Pourtantius tal loze van alle dorpen en gehuchten. Men lette ook op de hemel in de rechterhoek boven Sint Annaland waar het oog van God als teken van begunstiging bij de gevaarlijke oversteek figu reert.*) De chronologische volgorde van de Zijpeprenten is m.i. 1Simancas E 1516, 2) Atlas van Stolk, Suppl. na FM, 706, 3) J. Pourtantius (collectie R. de Jongh) en ver der zie Unger III. Voor de toezending en de toestemming tot publicatie van deze Spaanse prent uit Simancas ben ik de heer Marnef zeer dankbaar. Van het uitvoerige Franse gedicht onder de afbeelding wil ik u het slot niet onthouden: „O Dieu omnipotent, Vous montrez ouverte- ment de nous ne delaisser Mais vouloir tost apaiser la grand outrage et blasphemeuse rage Des puants Heretiques Pires que Etniques Pour leur amendement: En un consentement Prient les Chatoliques Vostres vrays domestiques A celle fin, que te plaise Donner pais et ayse. Amen. (O almachtig God, U toont openlijk ons niet in de steek te laten maar tot spoedige vrede te wil len brengen de grote hoon en godslasterlijke woede der stinkende Afvalligen, erger dan de Heidenen, voor hun bekering. Eenstemmig bid den de katholieken, Uw ware dienaren voor dit einde dat u behaagt: te geven rust en vrede). C. van der Graaf Verhandeling over het wonderbaarlijke. De verschijningen en opmerkelijke voorteke nen die in de lage landen in de lucht zijn gezien in de nacht van cle H. Michael (29/9) in het jaar 1575 van 8 uur tot 2 uur. (Vert, red.)

Tijdschriftenbank Zeeland

Stad en lande | 1992 | | pagina 19