De oudste Zijpe-prenten
Het speuren naar het origineel, naar de oervorm,
of het nu de oudste en onderste laag van een
opgraving betreft of het archetype van een
handschrift waarvan alle andere zijn afgeleid,
dan wel de oudste afbeelding van een historisch
feit, het is een boeiende en soms verrassende
bezigheid.
In dit geval gaat het om de fameuze en admira-
bele passage van de Spaanse wadlopers door het
Zijpe in de avond van 29 september 1575 toen
Mondragon trachtte de opstandige gewesten van
elkaar te scheiden door de verovering van
Zierikzee. De wondertekenen aan de avondlijke
noorderhemel hebben sterk op de verbeelding
gewerkt van royalisten en katholieken: de god
delijke gunst vergezelde de troepen op hun
gevaarlijke tocht door het water en op latere
gravures ziet men zelfs een met name genoemde
Jezuiët de wapenen zegenen. Een opsomming
van deze prenten vindt men bij W. S. Unger,
Catalogus van de Historisch Topografische
Atlas III, 1950 Middelburg. In mijn onnozelheid
meende ik dat deze catalogus volledig was, tot
dat de heer F. Beekman mij wees op de prent in
de collectie van R. de Jongh die duidelijk alle
door Unger genoemde afbeeldingen in ouder
dom overtrof en is afgebeeld in dit tijdschrift,
no. 73. 1992, p. 318. De auteursnaam in het
onderschrift is nauwelijks leesbaar: J. Pour-
tantius.
De Atlas van Stolk te Rotterdam bleek in het
bezit van een nog oudere prent, afgebeeld
helaas zonder de Nederlandse en Franse tekst en
door mij besproken in de Kroniek van het land
van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland) 15,
1990, p. 67 (foto 1). Ook deze prent blijkt niet
de oudste! Die is afkomstig uit Spanje en is ont
dekt door dr. G. Marnef van de Universitaire
Faculteiten St. Ignatius Antwerpen. Zie afb. 2.
Deze prent dateert uit 1575, het jaar van de
overtocht: „Imprime en Anvers en la Rue nost-
re-Dame, a la Rose dor, Chez Geeraert Smits
1575". Deze afbeelding trof de heer Marnef aan
in het Archivo General de Simancas te
Valladolid onder nummer E 1516. Opmerkelijk
is dat op alle drie prenten „Siricsee" als doel
staat aangegeven, dat op die van Atlas van Stolk
het operatieterrein is uitgebreid tot en met
Bommenee, en op die van Pourtantius zelfs tot
en met de Westhoek. Op de Spaanse prent vijf
geografische aanduidingen en drie over de
Geuzen (ziet u de Geuzen lopen over de dijk
vanaf Vianen?); op de Rotterdamse prent totaal
10 aanduidingen en op die van Pourtantius tal
loze van alle dorpen en gehuchten. Men lette
ook op de hemel in de rechterhoek boven Sint
Annaland waar het oog van God als teken van
begunstiging bij de gevaarlijke oversteek figu
reert.*)
De chronologische volgorde van de
Zijpeprenten is m.i. 1Simancas E 1516,
2) Atlas van Stolk, Suppl. na FM, 706,
3) J. Pourtantius (collectie R. de Jongh) en ver
der zie Unger III.
Voor de toezending en de toestemming tot
publicatie van deze Spaanse prent uit Simancas
ben ik de heer Marnef zeer dankbaar.
Van het uitvoerige Franse gedicht onder de
afbeelding wil ik u het slot niet onthouden:
„O Dieu omnipotent, Vous montrez ouverte-
ment de nous ne delaisser Mais vouloir tost
apaiser la grand outrage et blasphemeuse rage
Des puants Heretiques Pires que Etniques Pour
leur amendement: En un consentement Prient
les Chatoliques Vostres vrays domestiques A
celle fin, que te plaise Donner pais et ayse.
Amen.
(O almachtig God, U toont openlijk ons niet in
de steek te laten maar tot spoedige vrede te wil
len brengen de grote hoon en godslasterlijke
woede der stinkende Afvalligen, erger dan de
Heidenen, voor hun bekering. Eenstemmig bid
den de katholieken, Uw ware dienaren voor dit
einde dat u behaagt: te geven rust en vrede).
C. van der Graaf
Verhandeling over het wonderbaarlijke.
De verschijningen en opmerkelijke voorteke
nen die in de lage landen in de lucht zijn
gezien in de nacht van cle H. Michael (29/9)
in het jaar 1575 van 8 uur tot 2 uur.
(Vert, red.)