De middeleeuwse kerk is in 1845 wegens bouw
valligheid gesloopt en vervangen door de huidi
ge. De Sint Janstoren is tijdens de bouw om
streeks 1450 verzakt en daarna verticaal verder
gebouwd. Het museum "Dit is in Bethlehem"
heeft een rijke renaissancegevel uit 1566.
Gorinchem is in 1988 tot beschermd stads
gezicht aangewezen en telt in totaal 169 rijks
monumenten. Het is een belangrijk watersport
centrum geworden.
Woudrichem
(Ook Workum of Woerkom) werd al in 866
genoemd onder de bezittingen van de bisschop
van Utrecht, als marktvlek. Men viste er op
zalm, elft en steur. Het werd later de hoofd
plaats van het land van Altena dat o. a. in bezit
kwam van de graven van Kleef, die het in 1332
overdroegen aan die van Holland. In 1356 kreeg
Dirk Loef het Land van Altena van hen in leen.
Hij vestigde er een tol, maar de inwoners kregen
tolvrijheid en uitgebreide rechten op de visserij.
Wallen, poorten en water beschermden
Woudrichem. Desondanks konden de mannen
van Arkel de plaats in 1405 veroveren. Nadat de
Arkels in 1412 verslagen waren werd het tolhuis
herbouwd, maar in 1420 werd de tol verplaatst
naar Gorkum.
Woudrichem heeft behalve in de tijd van de
Vikingen en sinds 1350 tijdens de Hoekse en
Kabeljauwse twisten, vaker van krijgshandelin
gen te lijden gehad. In het begin van de
80 - jarige oorlog werd de stad platgebrand
(1573), maar een jaar later kwam deze voorgoed
in handen van de Prins van Oranje. Die liet een
nieuwe vestinggordel bouwen, die in de Franse
tijd (1813) nog een beschieting moest doorstaan
van Gorkum uit.
De vesting is nog in zijn geheel aanwezig, met
z'n bastions en ravelijn. Aan de rivierzijde is de
Waterpoort, na 1573 opgebouwd op de
waarschijnlijk oude funderingen. Hij bezit nog
één uitkragend "arkeltorentje". De straat in de
stad sluit op de poort aan. Buiten zou nog een
tweede poort gestaan moeten hebben. Ook stond
er behalve het tolhuis een huis en een "hofto
ren", waarin Jacoba van Beieren in 1419 zou
hebben geresideerd.
Aan de landkant van de vesting domineert de
toren van de aan Sint Maarten gewijde laat
gotische kerk. Hij is rijk gedecoreerd, met o. a.
in de bovengeleidingen versierde medaillons.
De vereniging Heemschut heeft zich in 1971 bij
haar 60 - jarig jubileum ingespannen haar
doelstellingen in daden om te zetten door via
een nationale aktie Woudrichem in zijn oude
luister te herstellen. Sindsdien zijn vele oude
huizen gerestaureerd, vooral in de Hoogstraat,
en ook het Arsenaal uit 1851, thans visserij
museum.
Het gedeelte bij Gorkum van de "Kaart van de
Beneeden Rivier de Maas en de Merwede, van de
Noord Zee tot Gorinchem" uit: "Rivierkundige
Verhandeling", enzdoor Cornelis Velsen; bij Isaak
Tirion, 1749.
403
