VIER ZIERIKZEEËNAARS OP REIS IN 1798
IN DE REPUBLIEK EN HET BUITENLAND
Bij het Gemeentearchief Schouwen-Duiveland in
Zierikzee wordt een handschrift bewaard getiteld
"Journaal van een reis door Braband na Aken en
Spa, en van daar terug door een gedeelte van
Gelderland en Holland".' Het handschrift is inge
bonden, heeft een gemarmerde voor- en achter
zijde en op de bruine rug staat "Reisjournaal
België en Holland 1798".
De dagboekschrijver begint de reis woensdag
23 mei 1798 vanuit Zierikzee met zijn echtgeno
te, zijn zoon en "onse vriend Blok". Het viertal
reist tot Aken. Vandaar worden Blok en zoon
Claas op 2 juni naar Maastricht gebracht, waar
ze de diligence naar Den Bosch nemen om terug
te gaan naar Zierikzee.
Hoewel de naam van de dagboekschrijver ner
gens wordt vermeld, gaat het zeker om Pieter de
Kanter. Er zijn voldoende aanwijzingen in zijn
richting. De doorslaggevende aanwijzing dat hij
onze man is, zien we pas aan het eind van het
dagboek. Hij maakt dan melding van de terug
keer op de Noordgouwse buitenplaats
Zoomerlust.2 Waarom is deze eindzin nu zo
belangrijk voor het vaststellen van de auteurs
naam? We weten dat De Kanter3 in 1798 in
Noordgouwe het buiten Zoomerlust bezat, dat
hij in 1802 voor 6000 gulden verkocht aan de
ambachtsheer van Noordgouwe, Wessel Cornelis
Ferleman. Deze informatie, gecombineerd met de
hierna volgende gegevens, maakt het duidelijk
dat Pieter de Kanter de schrijver van het reisver
slag moet zijn.
Pieter de Kanter werd in 1756 geboren in
Zierikzee. Hij trouwde in 1778 met Johanna
Hoffer, waarna het echtpaar ging wonen aan de
Oude Haven zuidzijde, tegenover de
Steenenbrug. Pieter de Kanter en Johanna Hoffer
kregen zes kinderen. De oudste zoon Nicolaas
- een naam waarvoor vaak de roepnaam Klaas
(Claas) gebruikt wordt - is in 1781 geboren, en is
dus ten tijde van de reis zeventien jaar.
Bij het lezen van het verslag blijkt al spoedig dat
De Kanter en zijn vrouw Antwerpen kennen,
want de stad wordt beschreven als "allerjammer-
lijkst vermagerd, verandert, en in een ongelukki
ge situatie". Tijdens de wandeling door de stad
gaan ze op bezoek bij "onsen ouden hospes Frou
en vrouw", wat erop duidt dat ze daar beiden in
huis gewoond hebben. De Kanter heeft met zijn
gezin inderdaad een aantal jaren in Antwerpen
doorgebracht. Hij hoorde bij de patriottenpartij,
de reden waarom zijn huis in Zierikzee op 24
september 1787 werd geplunderd. Daarna was
hij met zijn gezin naar Antwerpen uitgeweken.
Na de omwenteling van 1795 is de familie naar
Zierikzee teruggekeerd. Volgens de patriot De
Kanter moet oud en jong toen in de februarida
gen in een sneeuwjacht juichend om de vrijheids
bomen hebben gedanst, "in de vrolijkste en aan-
doenlijkste dans, die immer in onze veste plaats
had".4 Pieter de Kanter werd gekozen tot lid der
Nationale Vergadering en andere wetgevende
besturen. Uit het reisverhaal blijkt op verschillen
de plaatsen dat onze auteur niet onwelwillend
tegenover de Franse bestuursvorm stond. Zo ver
telt hij over Verviers dat er een graftombe is
opgericht voor een 'martelaar' van 't patriottis
me, een man van wie wordt verteld dat hij om
zijn goede hoedanigheden alom zeer bemind
was, maar die bij de komst der Fransen had laten
blijken een voorstander van hun "systema" te
zijn. 't Gevolg was dat hij na de terugtocht van
de Fransen in opdracht van de prins van Luik is
onthoofd.5
In 1798 - hetzelfde jaar waarin het reisje werd
gemaakt - verhuisde Pieter de Kanter naar
Dordrecht. Hij stond daar bekend als koopman
en dreef handel onder de firmanaam De Kanter
en Zoon; bovendien wordt De Kanter in 1775-
1776 keurmeester van meekrap genoemd. Deze
twee feiten maken het ook aannemelijk dat het
reisverslag door Pieter de Kanter is geschreven.
Als het echtpaar in Aken logeert lezen we name
lijk: "Ter verrichting mijner affaires ging ik na mijn
vriend alhier, die mij nieuwe adressen bezorgde,
waarin ik ook met succes slaagde". Wat verder
schrijft hij: "Mijn vriend en ik gingen na den
voornaamsten verwer, die mij zijn fraaye fabricq
liet zien, allevriendelijkst behandelde en met wien
ik mijn affaires deed". Ook op de terugreis, onder
meer in Amsterdam, worden zaken gedaan.
4