VERSLAG VAN DE NAJAARS EXCURSIE
OP 7 SEPTEMBER 2003
De excursie voerde ons dit jaar met één bus naar
's-Hertogenbosch. Wellicht meenden thuisblij
vers: "Oh, Den Bosch, dat kennen we al langer
dan vandaag, dus dat hoeft dit jaar niet". Een
begrijpelijke reactie op ons reisdoel, maar toch
wel jammer, want we bezochten nu hoogst inte
ressante plekken, waar je normaal gesproken niet
zomaar komt.
In een goede sfeer gingen we met 43 personen
op pad. Als je naar Den Bosch gaat, is het eerste
voorproefje van die stad natuurlijk een Bossche
Bol bij de koffie. Die genoten we in Drunen,
waarna we onze weg naar de Citadel van Den
Bosch vervolgden. De Citadel, tegenwoordig het
Rijksarchief in Noord-Brabant, is een door
Frederik Hendrik gebouwde fortificatie aan de
noordoostpunt van de stad.
Door in het gebouw de vloer uit te graven kwa
men de gewelven van de fundering aan de dag
en op deze wijze werd er bij de renovatie van het
bouwwerk een compleet nieuwe kelderverdie
ping zichtbaar. Op de begane grond voert een
bruggetje over de daaronder gelegen loopgang
naar de studiezaal van het Rijksarchief: zo wordt
er een brug geslagen naar verdere kennis over de
provincie.
Van 1625 tot 1628 heerste er in de Nederlanden
een geweldige economische depressie, onder
andere doordat de Spanjaarden weer handelsem
bargo's instelden. Daardoor werd de zoutaan-
voer uit het Caribisch gebied lamgelegd en
'darinkdelven' was in die tijd in Zeeland al verbo
den. Wat er aan overzeese vracht nog Europa
naderde, was een graag geziene buit voor de
Duinkerker kapers, die met een kaperbrief van de
Spaanse koning onze handelsvloot te lijf gingen.
De Spaanse veldheer Spinola boekte in 1625
grote successen, onder andere Breda werd vero
verd en hij bracht daarmee een omsingeling van
Holland, Utrecht en Zeeland tot stand. Met ande
re woorden: de situatie zag er voor de noordelij
ke Nederlanden slecht uit.
In het Caribisch gebied hielden zich ook Hollandse
kaperschepen op. Hun kapiteins observeerden
Spaanse vlootbewegingen, want tweemaal per
jaar was er een Spaanse handelsvloot in het verza
melpunt Havana op Cuba om vandaar volgeladen
naar Spanje terug te keren. In 1628 verovert
Pieter Adriaansz Ita 16 schepen uit Honduras en
vaart daarmee naar Nederland. Een jaar later her
haalt Piet Hein dat kunststukje op veel grotere
schaal: 31 oorlogsschepen, 3800 man bemanning
en 689 kanonnen komen er aan te pas om de
Spaanse geldvloot te veroveren. Na een moeiza
me terugreis komt men in januari 1629 in
Nederland aan. Er vindt een vorstelijke ontvangst
plaats: geen wonder, Piet Hein bracht 11,5 mil
joen gulden in de toenmalige geldwaarde mee!
Waarom dit stukje geschiedenis? Omdat met dit
geld Frederik Hendrik, 'de Stedendwinger' het
beleg van Den Bosch voerde. Onder meer de
ingenieur Leeghwater begon hier windmolens te
bouwen en op die manier werden de moerassen
rond de stad - die voor de Spanjaarden als strate
gische bescherming dienden - drooggelegd. Op
14 september 1629 gaf het Spaanse garnizoen
zich over: er was geen geld om de legers te beta
len, want de gelden waren immers in Neder
landse handen terecht gekomen. De schade was
voor Filips IV driemaal groter dan wanneer de
vloot zou zijn vergaan!
Den Bosch kreeg een scharnierfunctie tussen
Antwerpen en Duitsland en de verovering werd
een keerpunt in de oorlog. De Citadel werd uit
strategische overwegingen op het punt waar de
Aa, de Dommel en de Dieze samenvloeien door
Frederik Hendrik gebouwd. Naar het zuiden had
hij zo zicht op de katholieke stad en naar het
noorden werd de weg naar de noordelijke
Nederlanden veilig gesteld. Aan het fort werd de
naam Willem Maria gegeven, naar de zoon van
de stadhouder en zijn Engelse vrouw Mary
Stuart. De gewone Bosschenaar sprak spottend
van de Papenbril, het fort waaruit 'de papen'
werden gecontroleerd.
De Citadel werd een vijfhoekige schans met bas
tions. De muren waren twee meter dik en staken
maar liefst acht meter boven het maaiveld uit.
Na 1874 verloor 's Hertogenbosch haar verdedi
gende functie, de vestingwerken werden ont
manteld en ook de Citadel werd niet gespaard.
In 1962 vertrok de laatste kazernecommandant,
23
