Tijdens de wapenstilstand in de vorm van het
twaalfjarig bestand ging Jacob met zijn broer
Cornelis aan de slag met het herbedijken van
ondergelopen land in het huidige Zeeuws-
Vlaanderen. Aan Jacob waren vooral de juridische
kanten van het werk welbesteed. In deze jaren
ging hij ook dichten. Cats' reputatie *begon te
groeien dankzij zijn juridische talenten. Hij werd in
1621 pensionaris van de stad Middelburg, in 1623
pensionaris van Dordrecht en vervolgens in 1636
raadspensionaris van Holland en West-Friesland.
In 1651 trad hij terug. Dankzij zijn vermogen was
Cats in staat de buitenplaats Sorgvliet aan de
Scheveningseweg in Den Haag te bouwen, het
tegenwoordige Catshuis. Daar overleed hij in
1660.
Cats heeft als geen ander gezorgd dat ook het
gewone publiek ging lezen. Bovendien heeft hij de
dichtkunst weten te populariseren. Cats wilde in
zijn dichtkunst gemoedelijk zijn. Dat verklaart
waarom hij veel gelezen werd. Veel van zijn
gedichten ademen het gereformeerde piëtisme.
Het dichten stond bij Cats in dienst van het geloof
waaraan hij zich hecht verbonden wist. Dat zijn
boeken geïllustreerd waren, heeft veel bijgedra
gen aan het succes. Cats had het vermogen om
uit elke afbeelding wijze lessen te distilleren. Voor
de jongere een les op het pad van de liefde, voor
de mensen van middelbare leeftijd een les op
maatschappelijk terrein en voor de ouderen een
les voor hun godsdienstig leven. Dat was harmo
nie van woord en beeld, zoals de historicus A.Th.
van Deursen het uitdrukt. Het was naar de smaak
van de tijd en dat maakte dat Cats met afstand de
best verkochte dichter van zijn tijd en nog lang
daarna was." Dat bezorgde hem de eretitel van
volksdichter en de slechts zelden toegekende
onderscheiding van Vader.
Omdat ik u, wellicht met uitzondering van de
Brouwenaars onder ons, er niet van verdenk elke
dag in Cats te lezen, geef ik een voorbeeld van zijn
poëzie. Uit zijn Spiegel van den Ouden en
Nieuwen Tijdt, waarin Cats onder meer dicht op
spreekwoorden, koos ik 'Elck meent zijn uil een
valk te zijn'. Dat spreekwoord wil zeggen dat iede
re ouder denkt dat zijn kind het beste is, of, in dit
geval, dat iedere man denkt dat zijn vrouw het
mooiste is.5
Vier vrijers, die om strijd hun vrijsters dapper pre
zen
Besloten onder een, ik zou haar rechter wezen.
Gijs heet zijn liefste mooi, en t'is een lelijk vel,
Fop noemt de zijne net, en t'is een morsebel,
Geurt prijst haar die hij mint, als geestig in de
zeden,
En daar is geen zout in al haar domme leden.
Kees acht de zijne vers, en uitermate fris,
En 't meisje heeft een vel gelijk een droge vis.
Nadat ik had verstaan al wat een ieder zeide,
En wat hij tot een grond van zijn vermeten leide,
Zo heb ik deze zaak een weinig overdacht,
En met een kort beraad dit vonnis uitgebracht:
Hoort, vrienden, met een woord de grond van uw
zaken,
Ziet vrijers gunstig oog, dat kan de schoonheid
maken.
Elk acht zijn uil een valk, en boven eigen mal,
zo wil men dat het volk het zo geloven zal.
Vervolgens geeft Cats weer hoe dit en daaraan
verwante spreekwoorden luiden in het Duits,
Italiaans, Spaans, Frans, Engels en uiteraard Latijn
want Cats kende zijn klassieken uitstekend.
Het standbeeld
Dat in Brouwershaven een standbeeld voor Cats
werd opgericht, was opmerkelijk. Het werd na
Erasmus in Rotterdam en Laurens Jansz. Coster in
Haarlem het derde standbeeld in Nederland. Tot
dusverre is het Brouwershavense initiatief alleen
in Groede nagevolgd waar in 2005 een beeld werd
onthuld door de schrijfster Marjan Berk, die mede
vanwege haar banden met Brouwershaven en
voorouders die Cats heten, ook tot de supporters
van onze Jacob behoort. Middelburg, Dordrecht
en Den Haag, de andere plaatsen waar Cats heeft
gewoond en gewerkt, houden op heel bescheiden
wijze de herinnering levend aan hun beroemde
plaatsgenoot.
Wat waren de lotgevallen van het standbeeld van
Cats? Daarbij hebben wij nog een ernstige kwes
tie aan te roeren, namelijk de wijsvinger van Cats.
Vooraf iets over het tot stand komen van het
beeld want de weg er naar toe was een lange.
Vrederechter Vetten had op 21 november 1823
het voorstel gedaan tot het oprichten van een
beeld of'een welgelijkend afbeeldsel' te laten ver
vaardigen. Het voorstel werd aanvaard evenals de
bijdrage van fl. 1,50 voor een 'afbeeldzel' of fl. 3
voor het monument dat de leden van alle depar-
15
