Enige tijd later ontmoette hij Elisabeth van
Valckenburgh, een Antwerpse van geboorte en
uiteraard van vermogende ouders. Met haar
trouwde hij in 1605. Het is nu eenmaal zo, het
beste stuk in't huisbedrijf is een goed en hand
zaam wijf. Het was vast een degelijk huwelijk,
want ook het volgende gezegde is van zijn hand:
een zwaard, een paard, een mooie vrouw, leent
niemand uit, dan met berouw.
Ze kregen samen vijf kinderen, van wie slechts
twee dochters volwassen werden. Tussen 1609
en 1621, tijdens het twaalfjarig bestand in de
Tachtigjarige Oorlog liet hij, samen met zijn broer
Cornelis, geïnundeerd land rond Groede bedijken.
Dat was een lucratieve bezigheid, want nadien
exploiteerden zij het land met grote winsten. Een
bekend advies van Cats was dan ook: steek uw
duiten in de kluiten. Hij verdiende zoveel geld, dat
hij een buitenhuis in Grijpskerke kocht, de
Munnikenhof.
in 1621 werd Cats in Middelburg benoemd tot
pensionaris, een in die tijd zeer belangrijke func
tie. Een pensionaris gaf politieke adviezen en
zorgde ook voor de uitvoering van de genomen
besluiten. We kunnen het de voorloper van de
gemeentesecretaris noemen, maar dan met veel
meer macht en invloed. Met zijn opleiding, intelli
gentie en welbespraaktheid was Cats hiervoor de
aangewezen man. Elk vogeltje zingt zoals het
gebekt is.
Hij deed het zo goed dat hij twee jaar later door
de stad Dordrecht, in die tijd de oudste en belang
rijkste stad van Holland, voor dezelfde functie
werd gevraagd. Een echte promotie dus. Het was
uiteraard belangrijk in deze functie om de zaken
nuchter te bezien: als de wijn is in de man, is de
wijsheid in de kan. Voor mensen van goede
afkomst was het vanzelfsprekend om op de maat
schappelijke ladder te stijgen. Maar dat was niet
voor iedereen weggelegd. Sterker nog, dat hoorde
niet, want als apen hoog opklimmen willen, ziet
men straks hun kale billen. Maar Cats kon zich dit
veroorloven.
Na enige tijd waarnemend pensionaris te zijn
geweest van Holland en West-Friesland, werd hij
in 1636 en met algemene stemmen tot raadspen
sionaris van Holland verkozen, met het ambt van
grootzegelbewaarder. Sedert de dood van Johan
van Oldenbarnevelt werd de landsadvocaat raads
pensionaris genoemd. Deze titel behoorde aan de
hoogste ambtenaar en raadsman van de
Provinciale Staten van het gewest Holland. Dit
was de vertegenwoordiger van Holland in de
Staten-Generaal, maar in wezen fungeerde hij als
de hoogste bestuurder van de gehele Republiek
der Zeven Verenigde Nederlanden.
Op dat moment was hij al weduwnaar; in 1630
was zijn vrouw hem ontvallen. Dat bezorgde hem
veel verdriet. Vaak dacht hij aan hertrouwen,
maar het kwam er nooit van. uiteraard zou je den
ken, want het gezegde gerimpeld vel vrijt niet
wel, is ook aan zijn brein ontsproten.
Al was Cats slechts voor vijf jaar aangesteld, hij
bleef maar liefst vijftien jaar in dienst. Herhaalde
malen vroeg hij om ontslag. Een andere reden dan
zijn leeftijd was dat hij meer dan genoeg had van
de meningsverschillen met de nogal autoritaire
stadhouder Willem II enerzijds en de rumoerige en
eigenzinnige leden van de Staten-Generaal ander
zijds. Immers, het is kwaad hazen vangen met
onwillige honden. Inmiddels was hij 74 jaar oud,
en aan rust toe. Al in 1632 had Cats een stuk duin-
grond tussen Den Haag en Scheveningen gekocht.
Dat liet hij afgraven en er een mooi huis op bou
wen. Het is het huidige Catshuis, de ambtswoning
van onze minister-president, maar Cats noemde
het 'Sorghvliet'. Eromheen was een prachtig park
aangelegd, met veel bomen, bloemperken, water
vallen en een heuveltje, een zogeheten
Parnassusberg, met op de top een koepeltje. Daar
vertoefde Cats vaak. Met het uitzicht over zijn
aardse bezittingen dichtte en mijmerde hij over
de vergankelijkheid van het leven,
zijn huishouding werd gerund door de inwonende
mevrouw Havius. Haar zoon Willem was zijn rent
meester en waakte over Cats' financiën en bezit
tingen. Hij maande tot voorzichtigheid met de
spreuk: als gij wandelt langs het strand, prijs de
zee, maar houdt het land.
De verzamelde werken
Inmiddels was hij door zijn literaire werk populair
geworden. Het kwam nogal eens voor dat er in
een woning slechts twee boeken aanwezig
waren: de bijbel en het werk van Vadertje Cats. In
1655 schonk hij een exemplaar van zijn verzameld
werk aan zijn geboorteplaats, gebonden in een
leren band, versierd met zilveren sloten.
9
