Een joodse familie in Nieuwerkerk
André Flikweert
De joodse gemeenschap op Schouwen-
Duiveland is altijd erg klein geweest. Aan het
eind van de achttiende eeuw ontstond in
k Zierikzee een kleine joodse gemeenschap, die in
1816 formeel werd erkend en in 1825 een eigen
Hg synagoge kon inwijden. Ook in Nieuwerkerk
heeft ooit een joodse familie gewoond, waaraan
de naam 'Jodenslop' nog herinnert. De familie
droeg de achternaam Wessels, een naam die
ook nu in de omgeving voorkomt, maar er is
geen enkele verwantschap met deze joodse
familie. In dit artikel wil ik inzoomen op deze
i i-
familie en op wat er van hen en hun nakomelin
gen geworden is.
Aan het eind van de negentiende eeuw zwer-
kias men joodse families steeds meer uit, ook naar
oen de randen van de Nederlanden. In Middelburg is
lilie al langer sprake van joodse gemeenten, maar
Hing kort voor 1800 ontstaan behalve in Zierikzee
De onder meer joodse gemeenschappen in Bergen
3) op Zoom. In 1794 trouwen Jacob Wessels en
Klara Wessels in die stad. Jacob is in 1757 gebo
ren in Rotterdam en Klara in 1764 in Waalwijk. In
Bergen op Zoom worden drie kinderen geboren:
een zoon Andries (1796) en de dochters Jetje
(1797) en Antje (1801).
Omstreeks 1804 vestigen Jacob en Klara zich in
Nieuwerkerk. Kort na hun aankomst wordt in
1804 nog een dochter Franzijna geboren. Jacob
gaat in Nieuwerkerk als 'slagter' (slager) aan de
slag. In die tijd wordt meestal de term vleeshou
wer gebruikt. Dit beroep is niet toevallig. De
joodse spijswetten - al terug te vinden in het
Oude Testament - schrijven voor dat voedsel
afkomstig moet zijn van planten of geoorloofde
dieren en bereid volgens bepaalde regels. Om
volgens deze spijswetten te kunnen leven, is het
onontkoombaar dat de eerste joodse bewoner
in een plaats slager is. Overigens hebben zich
naast de familie Wessels nooit andere joodse
bewoners in Nieuwerkerk gevestigd, behoudens
voor een enkel zeer kort verblijf. De leiding van
de joodse gemeente in Bergen op Zoom maakt
op 28 april 1805 een akte op ten behoeve van
Jacob: een verklaring dat ze bij eventuele arm
lastigheid de kosten voor hun rekening zullen
nemen.
Jacob en Klara vestigen zich aan de Kerkring, op
nummer A 25. Dit pand zal in de twintigste eeuw
na herbouw weer een slagerij worden (van
Dingenis en Jacobus van der Wielen) en is dat nu
nog: slagerij Timmers is er gevestigd. De oudere
Nieuwerkerkers herinneren zich nog wel de
naam Jodenslop voor de huidige Rehobothstraat.
Het was zo bijzonder dat er joden in Nieuwerkerk
kwamen wonen, dat de steeg naast hun woning
naar hen genoemd werd.
Op 22 januari 1816 overlijdt Andries, de enige
zoon van Jacob en Klara. Hij is nog maar 19 jaar
oud en volgens de overlijdensakte 'slagter' van
beroep. Vader Jacob, inmiddels 58 jaar, raakt
daarmee zijn rechterhand en beoogd opvolger
kwijt. Nog in datzelfde jaar treedt een familielid
als slagersknecht in dienst, de 21-jarige Levie
Nathan Wessels. Hij is geboren in Werkendam in
1795 en is waarschijnlijk een neefje van Klara.
Zijn vader is Nathan Wessels, geboren in
Waalwijk als zoon van Joseph Wessels en
Rebekka Nathan. Zijn moeder is Sara Levie,
geboren te Werkendam als dochter van Joseph
Levie en Roosje Emanuel.
Jacob Wessels laat zich niet onbetuigd in de klei
ne joodse gemeenschap op Schouwen-Duiveland.
Als op 8 januari 1817 een officieel bestuur
wordt aangesteld van drie leden (het college
van manhigim), maakt Jacob daarvan als ouder
ling deel uit, naast Zadok Levi van Oss als
'op-zigter' en Aron Levinson als penningmeester.
Tot de eerste leden van de zogeheten
'Nederlandsche Israëlitische Ring Sijnagoge' te
Zierikzee behoren behalve Jacob Wessels en zijn
neef Levie Nathan Wessels te Nieuwerkerk tien
leden uit Zierikzee, vier uit Tholen, drie uit Sint-
Maartensdijk, één uit Scherpenisse en één uit
Renesse. Neef Levie Nathan Wessels zal in 1833
ouderling van de gemeente zijn en in later tijd,
vanaf 1856, 'opzigter'.
Klara Wessels overlijdt in 1830 op 65-jarige leef
tijd. Jacob sterft twee jaar later in 1832, bijna 75
13
