Enkele vondsten over
Schouwse kloosters
Kloosters en orden in Schouwen
Legger klooster Sion
Henk Dalebout
Vanuit het archief werd ik gevraagd om historisch achtergrond materiaal te maken voor
het educatieproject van Stad en Lande voor de basisschooljeugd van Schouwen-Duiveland,
www.mijnstadenlande.nl. Al enige jaren ben ik geïnteresseerd in de (verdwenen) kloosters op
Schouwen. Dit is dan ook mijn bijdrage aan dit project. Het materiaal dient als ondersteuning voor
de digitale 'schatkaart' met, hopelijk, vele andere onderwerpen. Momenteel werkt Fien van Reeven-
Rodoe aan materiaal over de molens op Schouwen-Duiveland, Joop van Loo aan de stolpboerderijen
en Leo Schoof aan de meekrapcultuur. De leerlingen kunnen door het aanklikken van het onderwerp
op een digitale kaart een gedetailleerde omschrijving van het gekozen onderwerp zien. Het doel is om
onze jeugd op een aantrekkelijke of spannende manier de rijke historie van ons eiland mee te geven.
Vrijwel gelijktijdig werd vanuit het pioniersteam Kloosterwelle (Noordwelle) een historisch culturele
werkgroep van ons eiland gestart, die op Schouwen-Duiveland bezig is een kloosterroute over
land en water te ontwikkelen, langs oude fundamenten van kloosters uit de Middeleeuwen, met
'Kloosterwelle' als levend hart. Eef van Brummelen maakte mij hierop attent en ik kreeg een
uitnodiging om hierin vanuit het archief aan deel te nemen. In dit pioniersteam zitten deskundigen
op gebied van kerkgeschiedenis, theologen, schrijvers en kunstenaars. Mijn deel is het onderzoek
doen en schrijven van een artikel over de kloosters.
WIB®IBILniriFSISE.!gSTf SAW 331 fl> "TlSffi W
J S 3L SITE IB U It BS11® S3).
De restanten van het klooster Bethlehem in Eikerzee, zoals die er in 1839 uitzagen.
Zeeuwse Volksalmanak 1840, steendruk door H.J. Backer. (GASD BB 5852-001)
4
Plaats
Klooster
Orde
Actieve periode
Eikerzee
'Bethlehem'
cisterciënzerinnen
vóór 1224-1572
Burgh
'Leliëndale'
begijnen - tertiarissen
vóór 1271- 1459
dominicanessen
1459-1569
Noordgouwe
'Sion'
karthuizers
1434-1572
Rengerskerke
'Bethlehem'
reguliere kanunniken
1476-ca.l485
Haamstede
'Noordklooster'
grauwe zusters - franciscanen
ca. 1490-1572
Zierikzee
Begijnen
tertiarissen
vóór 1256-ca.l572
Minderbroederklooster
franciscanen
vóór 1260-1572
Eksterbroederklooster
augustijnen
tussen 1271-1274/1286
Predikherenklooster
dominicanen
1271/9-1572
'Sint-Aagtenhuis'
Bogarden
tertiaristen na 1483
cisterciënzers
1311-1483
'Driekoningenklooster'
regularissen
ca. 1430-1572
'Swarte Susterhuys'
Cellezusters
augustijnen
vóór 1443-1580?
'Bernardyte'
cisterciënzers
1470-1572
'Nazareth'
grauwe zusters - franciscanen
(1445) 1490-ca. 1572
Bi rgitti nessen
niet actief, Engelse
vluchtelingen
1563-1567
In de periode circa 1200 - 1572 was Schouwen
(op Duiveland kwam het, voorzover bekend,
niet tot kloosterstichting) rijk aan maar
liefst elf kloosters. In deze kloosters waren
vijftien verschillende conventen actief. Op het
platteland waren cisterciënzerinnen, begijnen,
dominicanessen, franciscanen, karthuizers en,
zij het van korte duur, reguliere kanunniken
actief. Er stonden kloosters in Eikerzee,
Burgh, Haamstede, Noordgouwe en het nu
verdronken Rengerskerke. De stad Zierikzee
was heel rijk aan kloosters, wat maar weer
eens laat zien hoe belangrijk en groots deze
stad in tijden van weleer was. Naast de enorme
St. Lievensmonsterkerk lag het uitgebreide
kloostercomplex van de bernardieten waar nu
o.a. het politiebureau en de basisschool Binnen
de Veste is gebouwd. Het klooster van de tot
een bedelorde behorende minderbroeders
lag (vanzelfsprekend) aan de Minder
broederstraat, waar nu een nieuw huizenblok
verrijst. Het klooster van de eveneens tot een
bedelorde behorende predikheren lag met de
hoofdingang tegenover de Korte St. Janstraat.
Er was een begijnhof met een eigen kerktoren.
Er waren grauwe- en zwarte zusters. Het
Driekoningenklooster met een prachtige
boomgaard, een sieraad en een aanwinst
voor de stad zoals het stadsbestuur dit in
1569 opmerkt, lag nabij de Nobelpoort. Een
bezoek aan Zierikzee moet in die eeuwen een
onvergetelijke indruk hebben achtergelaten.
Tijdens het onderzoek in de archivalia stuitte
ik op een mededeling dat er in het gemeente
archief een legger (opgaaf van o.a. grondbezit)
van klooster Sion zou moeten zijn. Met vriende
lijke hulp van de archiefmedewerkers werd
deze legger opgezocht en mocht ik deze
fotograferen. Al tijdens de transcriptie van de
uit circa 1560 daterende legger bleek al dat er
een schat aan Laatmiddeleeuwse en 16eeeuwse
gegevens in staan. De oudste vermelding betreft
een koopbrief uit 20 december 1433 over
4V2 gemet land in Gooikensnieuwland.
Dit is opvallend omdat als stichtingsjaar 1434
wordt aangenomen. Het zal daarom een van
de eerste bezittingen van het klooster geweest
zijn. In de uit 60 bladzijden (helaas zijn er
waarschijnlijk 8 uitgescheurd) bestaande
legger worden 185 percelen genoemd die de
monniken van Sion in bezit hadden. Het betreft
honderden hectaren aan gronden. Het is niet
vreemd dat de meeste van deze in en rondom
Noordgouwe en Dreischor lagen. Alleen al in
de St. Jeroen of Bantampolder hadden zij 36
5
