Teen db btsietbeA/ in 1944
(msel imjuidcïtiey
Ohe/uiav d& cutaH)te/iLri^6-
Aulzen (Al vl&tci ouena&zet
etn riet p^de/ücuul enden
iXHxtente/ ^ettejn.
Nieuwe sluis
Gemaal in de oorlogstijd.
Herverkaveling
Van spookhuis naar woning
droog, hetgeen de bruikbaarheid ervan sterk
verbeterde.
In 1904 meldden dijkgraaf J.C. van der Have
en J. van der Vliet Cz., ontvanger-griffier, dat:
bestek en voorwaarden voor het afbreken
van het houten gedeelte van de Scheldesluis
en het terzelfde plaatse bouwen van een nieuw
Steenen Sluiswerk met bijkomende Werken
in het Koffiehuis van den Heer M. Beije te
Oosterland ter inzage liggen'.
In 1905 werd de houten Scheldesluis vervangen
door een stenen sluis. Jhr. ir. R.R.L. de Muralt,
ingenieur, ontwierp de stenen sluis en aan
nemer J. van der Valk bouwde hem. In 1953
werd de sluis gedicht en in 1963 afgebroken.
Na dertig jaar vertoonde de schoorsteen van het
gemaal zodanige scheuren dat de toenmalige
machinist W.P. Rodscheid vervanging nood
zakelijk achtte. Aannemersbedrijf Gebr. Capelle
te Oosterland metselde een nieuwe uit gele
steen opgetrokken schoorsteen.
De toen tweeënveertig jaar oude stoommachine
begon in 1920 verouderd te raken. De behoefte
om op een nieuwe aandrijftechniek over te
schakelen deed zich voelen. Dit kon gecombi
neerd worden met een verbeterde opvoertech-
niek (de centrifugaal pomp) en had als voorde
len minder kosten, eenvoudigere bediening en
sneller bedrijfsgereed zijn. Tevens werd de water-
verplaafsing van het gemaal bijna verdubbeld.
In 1921 werd dan ook begonnen met een
grondige verbouwing en deels afbraak van het
gemaalgebouw. Eerst werd een hulpgemaal
geplaatst en in gebruik genomen. De schoor
steen werd steen voor steen afgebroken.
W.C. en K. de Wit, ingenieurs te Amsterdam,
maakten het bestek en berekenden en teken
den het bouwplan voor de bouw van een
nieuw gemaal. Aannemersbedrijf Gebr. Capelle
te Oosterland nam de verbouwing voor zijn
rekening. N.V. Motorenfabriek Deutz te Keulen
en Amsterdam leverde een ééncilinder statio
naire zuiggasmotor met een groot vliegwiel.
Voordelen van dit type motor waren een vrij laag
brandstofverbruik en gemakkelijke bediening
met weglating van de schoorsteen. Het schep
rad werd vervangen door een centrifugaal
pomp.
De verbouwing tot motorpompgemaal werd
vastgelegd op een in glas geëtste gedenkplaat in
de machinekamer. Deze vermeldde:
Waterschap Ooster- en Sir Jansland
Verbouwing stoomscheprad in een zuiggas
centrifugaal pompgemaal 1921. Onder het
bestuur van L.J. van Vessem, Dijkgraaf; JAHanse,
H.P. van de Zande en A.S. van Hoeve, Gezworenen
en A. van den Houten Jz., Ontvanger-griffier.
W.C. en K. de Wit, Ingenieursbureau te Amsterdam.
Machinist W.R Rodscheid ging in 1938 met
pensioen en werd opgevolgd door C.J. Zoeter
Wzn. te Oosterland. In de Tweede Wereldoorlog
speelde de schaarste aan brandstof ongetwijfeld
een grote rol. Toen de bezetter in 1944 bevel
gaf tot inundatie werden de uitwateringssluizen
bij vloed opengezet om het polderland onder
water te zetten. De gemalen mochten niet
meer draaien. Ze werden dichtgemetseld om
waterschade aan de machines te voorkomen.
Op 23 februari 1944 werd bij hoogwater
de Scheldesluis opengezet. Velen moesten
evacueren, maar mensen die de infrastructuur
intact moesten houden, zoals machinist Zoeter
en zijn gezin, moesten terugkeren.
Zoeter, zijn vrouw Jo Zoeter-de Bruine en
dochter Willy vormden, samen met drie op
bevel van de bezetter teruggekeerde boeren
gezinnen, hun knechten en de havenmeester
en vrouw, een bijzondere geheel op zichzelf
aangewezen gemeenschap in dit geïnundeerde
gebied rond Viane.
Hun taak was de gewassen te verzorgen en het
binnenhalen van de oogst op droog gebleven
akkers in dit deel van Duiveland.
10
Het gemaal verbouwd tot woonhuis (2016),
(foto Jan de Jonge)
Tot in december ook hun bevolen werd te
vertrekken, omdat de zuidkust van Duiveland te
gevaarlijk werd voor bewoning. De geallieerden
zouden immers vanuit Tholen invallen kunnen
doen.
In de rampnacht werden de machinistenwoning
en de kolenloods verwoest. Bij de drooglegging
bleek de motor zodanig beschadigd dat deze
vervangen moest worden door een (Stork
Ricardo) dieselmotor. Deze werd in 1954 in
gebruik genomen. Machinist Zoeter en zijn
gezin woonden tijdelijk in een noodwoning.
Door herverkaveling, het graven van nieuwe
waterlopen, samenvoeging van waterschappen
werd de uitwatering van de Ooster- en
Sirjanslandpolder, de Bruinissepolder alsmede
die van de Vierbannen van Duiveland totaal
anders. Een nieuw elektrisch gemaaleen kleine
kilometer verwijderd van het gemaal van Viane,
bemaalde voortaan alle Duivelandse polders.
Daartoe waren in de Ramperste Dijk en de
Oude Dijk kunstwerken gemaakt om verbinding
met dit gemaal mogelijk te maken.
Machinist Zoeter betrok één van de twee
woningen bij het gemaal, in de andere trok
waterbouwkundig ambtenaar N. van der Linde.
Zo kwam er na 77 jaar een eind aan het gemaal
van Viane.
Aanvankelijk diende het nu lege gebouw
- de motor, pomp en andere installaties
waren overgedragen aan Werkspoor N.V en
ing. bureau Van Hasselt en De Koning - als
opslag van reparatiemateriaal voor de zeedijk.
Op enig moment kwamen de opstallen en
het gemaalgebouw in particulier bezit van
schaapherder J. Ringelberg en diens zoon.
Het gemaal en het erf raakten in staat van
verwaarlozing en verval, tot agrarisch onder
nemer S. Capelle uit Nieuwerkerk het geheel
in 2010 kocht van zijn neef. Na langdurig
ambtelijk overleg en onderzoek kreeg het pand
een woonbestemming.
Bronvermelding:
- Zeeuws Archief, 3354 Ooster- en Sirjanslandpolder (1612-1958) F. Cossee-de Wijs, L.J.Moerland, H. Uil, Gebundelde inventaris
van de archieven van het waterschap Schouwen-Duiveland (Deel I)
- SAZ. Archief Polder Ooster- en Sirjansland APOS) inv. Nrs. 108,109.
- Tussen Afsluitdammen en Deltadijken, Noord Zeeland, M.H. Wilderom 1964
- Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving 1800-1890, Deel IV, 1993 H.W. Lintsen,
pag. 145, 146, 147.
- Waterschap Ooster- en Sirjansland Bestek en Voorwaarden bouw Steenen Sluiswerk, 1904. Ter inzage gekregen van dhr. S.
Capelle, Nieuwerkerk.
- De Nederlandse Gemalen Stichting
- Database Molens. Verdwenen molens in Nederland.
- Z.N. 17 oktober 1957, 17 januari 1961, 24 februari 1995
- Middelburgsche Courant 2 oktober 1879
- Mensen in een waard vol wind en water. De geschiedenis van de waterhuishouding in de Krimpenerwaard, onder redactie van
G.P. van de Ven, 2004; pagina 110, 111.
- PZC 28 juli 2010
- Stad&Lande nr. 148 maart 2017) pagina 10 en 11.
- Mededelingen van dhr. J. van de Marei
- Van Spaanse Zee en Keulse Putten, A.S. Flikweert, 2017; pagina 34, 35 en 384.
11
