geeft het weer levenskansen aan nieuwe soorten. Pyrola heeft zich er al
weer hersteld in de humus van de dennenaaldenHet is echter goed dat
zich die bossen niet verder uitgebreid hebben. Alleen langs de Strand
weg bij Haamstede zou ik wel een "manteling" willen hebben als. op Wal
cheren. Dit is daar wel mogelijk, Maar dan loofhout en geen dennen. In
de bossen van Lysen begint loofhout zich ook al te vestigen en het na
deel van het dalen van het grondwater is voor een deel opgeheven door
de infiltratie met water uit het Haringvliet. Wel brengt dit het nadeel
mee van "eutrofiëring", voedselrijk maken van het duinzand,met als ge
volg brandnetels e.d.
Nu dreigen de valleien te ruig te worden met Kruipwilg en Duindoorn
maar om dit te voorkomen worden ze in het najaar door het Staatsbosbe
heer gemaaid. Als resultaat zag ik nog nergens zo'n rijke groeiplaats
van Vleeskleurige orchis, duizenden planten van bijna wit tot diep don
kerpaars. Ik verwacht daar ook de Gymnadenia.
In Sterna wordt veel gesproken over achteruitgang van de natuur op Schou
wen. Die is er natuurlijk ook. Door sterke bemesting van de graslanden
is de Harlekijn-orchis verdwenen. Bij Brouwershaven verdween "de Wilder
nis". Maar daartegenover hebben we de vochtige duinvalleien gekregen,
die er 50 jaar terug niet waren. Bij de Zeelandbrug is een rijke groei
plaats van de Bijenorchis. Dit alles was er vroeger niet.
Het Slot Haamstede is eigendom geworden van Natuurmonumenten. Aan de
Zoute Haard heeft Staatsbosbeheer door een goed beheer de rijkste groei
plaats gekregen in ons land van Harlekijn- en Riet-orchis.
Alles bijeen zie ik toch meer winst dan verlies. We moeten niet uit het
oog verliezen dat het duinlandschap dynamisch is, dus sterk aan veran
deringen onderhevig. Iedere vegetatie vertoont successie, die verloopt
van kale zandgrond tot bos-typen. De rijkste flora vinden we in de eer
ste successie-stadia en het Staatsbosbeheer is erin geslaagd deze door
het maaien en afvoeren van de strooisel min of meer te fixeren. Ook is
de konijnenstand veel lager dan vroeger, zodat bepaalde soorten daarvan
kunnen profiteren. Grote stukken duin en bos zijn reservaat geworden op
Schouwen
Als eenlingen zijn in de Zeeper Duinen de Anacamptis en de Bijenorchis
gevonden, ook het Klein Wintergroen, een plant van de noordelijke Wad
denduinen. Dit houdt een belofte in voor de toekomst.
Nadeel zijn de vele campings en de massa zomergasten. Dat dit èrg veel
schade doet aan landschap, fauna en vegetatie, kan ik ook niet geloven.
We leven nu eenmaal in een dicht bevolkt West-Europa waarvan de stads
bevolking snakt naar buiten zijn in de vrije dagen, ook op Schouwen.
Op Voorne wordt dit opgevangen door een ontvangstgebouwtje van het
Zuidhollands landschap en door een systeem van duinkaarten, dat de be
zoekers vrije wandeling geeft op de paden. Meestal zijn deze goed be
groeid, zodat verstuiving niet op kan treden. In een heempark, de Tenel-
laplas komen veel fotografen en geïnteresseerden in de duinflora,
meestal in excursieverbandEr zijn nog enkele tuinbouwbedrijven, deels
op biologisch-dynamische grondslag.
Mogelijk liggen hier ook mogelijkheden voor Schouwen.
C. Sipkes.
