Boekbespreking
Frans Beekman - De kop van Schouwen onder het zand
Duizend jaar duinvorming en duingebruik op een Zeeuws eiland
Kon in een vorig nummer Frans Beekman gefeliciteerd worden met zijn promotie, eind april verscheen
zijn proefschrift in de vorm van een rijk geïllustreerd boek waarvan in deze Sterna een folder is bijgeslo
ten. Voor onze trouwe lezers is Frans geen onbekende. Vrijwel ieder nummer staat er immers een artikel
van zijn hand in, over landschap en mensen op Schouwen omstreeks 19toen. Al vele jaren heeft Frans
zich verdiept in het ontstaan en de geschiedenis van het Schouwse duingebied en als geboren onderwij
zer draagt hij graag zijn kennis over aan anderen.
Wat heeft Frans precies onderzocht. In eerste in
stantie is zijn onderzoek gericht op de veranderingen
in het duingebied en de invloed van de mens daarop.
Wat dat laatste betreft is zijn slotconclusie "De in
vloed van de mens op de buitenduinen en de binnen-
duinen door de eeuwen heen is groter geweest dan
vaak wordt gedacht. De duinen zijn zo bezien meer
een cultuurlandschap dan een natuurlandschap."
Belangrijke onderdelen van het onderzoek zijn de
tijdsbepalingen en omvang van de twee grote over-
stuivingen die in deze periode (1000 - 2000) plaats
vonden. de veranderingen van de kustlijn en de be
woning en het landgebruik door mensen.
Basismateriaal
Het onderzoeksmateriaal voor Frans bestond uit
enerzijds uit oude kaarten en allerlei bronnen waarin
iets over het gebied vermeld wordt. Anderzijds lever
den scherven aardewerk en muntvondsten een tame
lijk nauwkeurige aanwijzing voor het tijdstip van
overstuiving, ook in de tijd wanneer daar geen schrif
telijke mededelingen over te vinden zijn, zoals de pe
riode van voor 1250.
Om het geheel overzichtelijk te houden is de be
schrijving ingedeeld in hoofdstukken die steeds een
belangrijke periode beslaat.
Overstoven cultuurgronden
Dankzij het onderzoek van de Haagse afdeling van
de Archeologische Werkgemeenschap Nederland
(AWN), waarmee Frans op pad ging op zoek naar ma
teriaal dat na vroegere overstuiving in nieuw uitge
blazen valleien weer aan de oppervlakte is gekomen,
kon in een gedeelte van het gebied de vroegere bewo
ning en het verloren gaan van cultuurgrond gere
construeerd worden. Ook de collectie munten, verza
meld en gedocumenteerd door Hubregtse,
onderwijzer te Burgh aan het begin van de vorige
eeuw, vormde een belangrijke informatiebron. Op
basis hiervan presenteert Frans een aantal kaarten
met tijdlijnen van overstuiving en een berekening
van de gemiddelde overstuyivingssnelheid per jaar.
Zand uit de Oosterschelde
Vergroting van de komberging van de Ooster
schelde na hevige stormen waarbij land verloren
ging, versterkte de stroming, waardoor diepe geulen
in de ondergrond worden uitgeslepen. Nogal wat
zand kwam in de monding terecht. Een deel van dat
zand en zand dat afkomstig was van kusterosie kwam
in de duinen terecht en werd vanuit loopduinen met
'trekgaten' landinwaarts geblazen.
Duinakker- en weilandjes op en aan de rand van de
Oude duinen,zogenaamde Haaimanslanden,raakten
onder het zand bedolven. Het hele boek is een doorlo
pend verslag van de worsteling tegen het oprukkende
zand, dat de cultuurgrond bedreigt. Soms gaat het
korte tijd goed en weet men met helmbeplanting en
rietschermen de verstuiving binnen de perken te hou
den. In andere perioden is er sprake van verwaarlo
zing omdat niemand voor de kosten wil opdraaien en
loopt het compleet uit de hand waardoor het hele
duingebied in een zandverstuiving verandert. Uiter
aard spelen klimatologische factoren daarbij ook een
rol.
Duunk'nienen
Ook het gebruik van de duinen als konijnenkweek
plaats (lange tijd de belangrijkste economische acti
viteit) speelt daarbij een rol. Voor het vangen van de
konijnen werd het complete landschap omgewroet -
niet voor niks luidt de bijnaam voor de bewoners van
de Westhoek: Duunk'nienen .De aantallen konijnen
in de warandes (stukjes duin verpacht voor konijnen
jacht) waren onvergelijkbaar met de huidige. Voor
een bepaald jaar wordt de vangst van maar liefst
32.000 exemplaren opgegeven. Ook de begrazing
met circa 320 stuks rundvee, zorgde er voor dat het
duingebied een open gebied bleef.
Bepalingen, overeenkomsten en nota's over be-
58