DE VERNIETIGING VAN ZOETWATERPARADIJS
KRAMMER-VOLKERAK
Vanaf de dijk bij Oude Tonge kijk je uit op eilanden vol broedende aalscholvers, grote en kleine zilverreigers, lepe
laars en kwakken. Bij de hoek van Sint Jacob trekt een paartje roodhalsfuten de aandacht, een zichtbaar signaal dat
het goed gaat. Jaarlijks overwinteren 4-6 ijsduikers en zien we in de zomer de aantallen foeragerende en broedende
visdieven enorm toenemen. Het zijn tekenen dat hier iets unieks plaats vindt en het behoeft nauwelijks betoog dat
dit herstel mede te danken is aan het feit dat het gebied is afgesloten voor pubhek. Wel kan men vanaf de oevers of
vanuit de vogelhutten op afstand meegenieten.
Verzilten!
De verziltingsplannen ten gevolge van het rapport uit 2007, toen ingegeven door de problematiek van de blauwalgen,
zijn nog steeds actueel bij beleidsmakers en politici. Er zijn echter nog meer onzalige ideeën, waar de huidige natuur
alleen maar door onder druk zou komen te staan.
Zo staat het natuureiland Noordplaat aangegeven als recreatie-eiland en liggen er plannen voor 500-700 ha. schelp
diervisserij! Plannen vol economische idealen, maar op welke plaats staat ecologie? Waar is het perspectief tot herstel
van het oude systeem?
Het Krammer-Volkerak ontwikkelde zich de afgelopen jaren in gunstige zin, maar de beleidsbepalers bleven hangen in
oude vooronderstellingen. Waar blijft het 'voortschrijdend inzicht'?
RGV
In 2014 kwam de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer (RGV) uit. In deze visie krijgt het Krammer-
Volkerak noch een verbinding met de Grevelingen, noch met het Hollandsch Diep. Slechts een beperkte koppeling
met de Oosterschelde is mogelijk. Geen herstel van de oude situatie dus, maar hoe realistisch is die? Tijdens het
lezen van een Milieueffectrapportage (MER) van ruim 600 pagina's en nog enkele wollige rapporten sloegen mijn
scepsis en argwaan om in zorgen, ergernis en verbazing. In het begin van de natuureffectenstudie (DLG, 2014) valt
te lezen dat de kwaliteit van het watersysteem leidend zal zijn bij de beoogde systeemverandering, maar: geen actu
ele beschrijving van de grote groepen watervogels, geen erkenning voor de spectaculaire ontwikkeling. Duidelijk is
dat er weinig oog voor of kennis van de huidige natuurwaarden is en dat maakt een objectieve beoordeling wel erg
lastig... Als reactie schrijft daarom de Coalitie Delta Natuurlijk (CDN) in november 2015 een verontruste brief aan
de minister (I&M) en de staatssecretaris (EZ). Hierin uit zij de grote zorgen voor de gevolgen van het uitvoeren van
de RGV. Ook de aanvullende MER heeft het vertrouwen in winst voor de natuur niet gesterkt. Uiteindelijk oordeelt
de Commissie MER genadeloos over de RGV: de informatie in de MER is onvoldoende en verdient nadere toelichting,
een kwantitatieve toetsing ontbreekt. In hetzelfde jaar oordeelt de Tweede Kamer dat er geen geld beschikbaar
komt voor de RGV en wordt de besluitvorming overgelaten aan het volgende kabinet.
Er gloort hoop: uitstel, eindelijk tijd voor bezinning en een weldoordacht plan.
Tekst en foto's: Dirk van Straalen
Het Krammer-Volkerak is een prachtig gebied, maar wel een met problemen. Al meer dan tien jaar stape
len de rapporten over dit gebied zich op en beijveren instanties zich om oplossingen voor deze pro
blemen aan te dragen. Over de richting waarin die oplossingen gezocht moeten worden bestaat echter
niet bepaald eensgezindheid! Zoals velen wel weten werd het Krammer-Volkerak-Zoommeer jarenlang
geteisterd door blauwalgplagen. In de zomer vormden zich dikke stinkende drijflagen in kreken, havens
en sluizen. Dat beeld ligt gelukkig achter ons, al is de laatste blauwalg zeker nog niet verdwenen. Sinds
in 2007 het rapport Volkerak het mooiste van twee werelden in opdracht van Natuurmonumenten ver
scheen is er een roep om te verzilten. Men spreekt erin van 'herstel van de oude situatie' en voor veel
partijen was dit het startschot om de schouders onder een verziltingsplan te zetten. Echter, niet alleen
de verzilting werd een doel, ook idealistische schetsen voor recreatie op en om de eilanden en kansen
voor de schelpdiervisserij maakten deel uit van de plannen. Aan het feit dat juist rust en ruimte voor de
natuur bepalende factoren zijn voor het unieke van dit gebied werd daarmee voorbij gegaan.
In 1989 publiceerde Rijkswaterstaat de Beheersvisie Krammer-Volkerak, Eendracht en Zoommeer. Volgens de schrij
vers van dit rapport moest het Krammer-Volkerak een zoetwaterparadijs worden met broedende viseters als kwak en
lepelaar. Ze hadden nooit durven dromen dat daar zeearend, zilverreiger, roodhalsfuut, bever en kraanvogel aan toe
gevoegd zouden worden. Maar wie wel? Hun wens werd vervuld. Maar diezelfde Rijkswaterstaat denkt nu heel anders
en de beheersvisie is allang vergeten. De huidige beleidsbepalers bagatelliseren daarbij de huidige ontwikkeling van
de natuur. Verzilten is, zo denken zij, de enige oplossing en de ideale toekomst. In hun gedachte blijft het Krammer-
Volkerak een probleemmeer en die gedachte gaat er niet meer uit. Er zijn 'ecologen' die denken dat in een zout
Krammer-Volkerak de bever en de zeehond elkaar dagelijks een knipoog gaan geven en dit eenzijdige verziltingsplan
een stap is naar een open delta. Mooie dagdromerij voor een uiteindelijke nachtmerrie, een ecologische ramp en het
perspectief op die open delta blijft uit.
Uniek gebied
Wat is dan die huidige ontwikkeling? Al tijdens de verschijning van het rapport in 2007 werden lichte tekenen van
herstel zichtbaar. Inmiddels verbeterden in het Krammer-Volkerak de waterkwahteit, het doorzicht, de biomassa en
-diversiteit. Er vestigden zich twee paren zeearenden en in het afgelopen jaar vloog er een jong uit. De kolonie grote
zilverreigers groeide tot ruim 24 nesten. Tijdens veldbezoeken per boot vaart men over kraakhelder water vol wa
terplanten. In de hitte ziet de horizon er uit als een dansende witte fata morgana, maar dichterbij blijken het vele
honderden knobbelzwanen te zijn. In grote groepen jagen futen gezamenlijk met aalscholvers op vis, erboven hangen
honderden visdieven en aan de oever staan de zilverreigers en lepelaars te wachten op een buitenkansje. Een adembe
nemend mooi, 'buitenlands' spektakel dat tien jaar geleden nog ondenkbaar was. Bovendien: het aantal blauwalgdagen
nam flink af.
8
Stratificatie
Na zo veel kritiek èn de verbetering van de waterkwahteit in het Krammer-Volkerak verwacht je dus bezinning,
maar nee! Met name de Provincie Noord-Brabant heeft zich vastgebeten in het verzilten van het Krammer-Volkerak.
Wel zijn de plannen voor de Grevelingen en het Krammer-Volkerak-Zoommeer inmiddels van elkaar losgekoppeld,
maar toch is er nog een link tussen beide: stratificatie. Door verzilting zal in de diepere delen van het Krammer-
Volkerak de zuurstofloosheid toenemen en het noordoostelijke deel vanaf de Galathese haven zal in ahe waterlagen
te maken krijgen met zuurstofloosheid. Zo kunnen de Hellegatsplaten, nu een eldorado voor watervogels, weer
veranderen in een stinkende dode tak van het Krammer-Volkerak en wordt de problematiek van stratificatie van
de Grevehngen verplaatst naar het Krammer-Volkerak. Dat werd duidelijk op de recent gehouden kennisdag op de
Grevelingendam. Het grote verschil is dat het Krammer-Volkerak erg voedselrijk is, waardoor de kans op plagen van
zeesla en Japans bessenwier groot is.
Dwangmatig beleid
In de regio is geen enkele natuurliefhebber, boswachter, ecoloog, bioloog of vogelaar die regelmatig het Krammer-
Volkerak bezoekt te vinden die voorstander is van de verziltingsplannen. Toch dendert de trein door en willen de drie
provincies dat het Kabinet nog dit jaar een besluit neemt. Het oude verzütingsplan bhjft in hun ogen de oplossing en
voor anderen is dit een stap met als einddoel, oftewel 'stip aan de horizon', de open delta. Waarom dit verziltingsplan
doorzetten en niet de tijd nemen om andere opties te bekijken? Waarom ineens die haast? Is dat soms omdat het aan
tal tegenstanders toeneemt? Wat zijn de drijfveren?
Een ervan is ongetwijfeld de Kader Richtlijn Water (KRW). Deze schrijft voor zoet water een vele malen hogere norm
voor dan voor zout water. Verzilten is daarmee een eenvoudiger stap om een Europees groen vinkje achter de KRW-
doelen te krijgen. Met name de Provincie Noord-Brabant heeft hier baat bij.
H r* - V f" M - W.
Grote groepen tot wel 5000 goudplevferen pleisteren jaarlijks op de Krammersche Slikken
Mannen met visie
