De onvolprezen
Kwade Hoek van
Goeree
Heden Verleden
Tekst en foto's: Kees de Kraker
In de rubriek Heden Verleden
verkent Kees de Kraker ter plaat
se de omgeving van een door
hem gekozen plek op of rond
Schouwen-Duiveland of Goeree-
Overflakkee mede aan de hand
van twee foto's op de midden
pagina. Het heden krijgt daarbij
meer kleur en betekenis door het
verleden.
Heel wat trouwe Sternalezers zullen de Kwade Hoek op Goeree kennen als een zeer bijzonder natuur
gebied. Toch viel het mij altijd op dat nogal wat mensen van Schouwen er nooit geweest waren. Ga er
eens heen buiten het broedseizoen wanneer je daar over een groot gebied mag ronddwalen en neem
de tijd. De Kwade Hoek is bij vogelaars vooral bekend vanwege de talrijke sneeuwgorzen, ijsgorzen,
strandleeuweriken en fraters die er in het winterhalfjaar verblijven. Omdat het op paden en vlaktes
soms behoorlijk nat is, zijn laarzen of waterbestendig schoeisel vaak geen overbodige luxe.
De Kwade Hoek is een jong gebied, voor een deel zeer jong. Honderdvijftig jaar geleden was er bij
laag water alleen een slikvlakte te zien. Aardig is om via de kaarten van Topotijdreis.nl het ontstaan
van de Kwade Hoek en het gehucht Havenhoofd, de afsluiting van het Haringvliet en de verdere aan
groei van het gebied te volgen. Heel bijzonder hoe snel die aangroei is verlopen en nog steeds plaats
vindt. Zo kwaad is die hoek trouwens niet meer. Alleen de vissers uit Stellendam zullen zich nog in die
naamgeving herkennen wanneer ze er om heen moeten varen, want dan ligt ie flink in de weg en kun
nen ze makkelijk vastlopen. De Kwade Hoek was een van de compensatiegebieden voor het verloren
gaan van De Beer en kwam in 1959 onder de hoede van de stichting Natuurmonument De Beer. Het
beheer van het gebied is in 1974 overgedragen aan Natuurmonumenten.
Eerste kennismaking
Eind zeventiger jaren kwam ik voor het eerst op de
Kwade Hoek. Er was een excursie met opzichter Jan
Vlietland. Vanaf de duinrand waar een soort melkstal-
letje was, liepen we het beweide schor in dat er kort
gegraasd uitzag. Jan leidde ons langs nesten van kievit,
tureluur, scholekster en kluut. Een ouderwetse excursie
die vooral bestond uit het zoeken naar nesten, zoals je
dat ook toen al niet vaak meer meemaakte. Wel bleven
we uit de buurt van de ruigte waarin de bruine kieken
dief broedde. De jaren dat er hier grote sterns nestelden
lagen al weer achter ons.
Bij latere bezoeken met Krijn Tanis maakten we kennis
met diens ergernissen: het steeds maar dichtzetten met
rijshout van openingen en stuifgaten in de stuifdijk en
de vele sporen van rondrijdende medewerkers van de
diverse beherende en toezicht houdende instanties. Dat
landaanwinningsprincipe is inmiddels wel overboord
gezet, het mag weer stuiven. Delen van de oude stuifdijk
zijn geplagd en er werd een opening in gemaakt. Omdat
aangroei overheerst zien we op meer landinwaarts gele
gen delen toch een afname van dynamiek en het dicht
groeien van complete vlaktes met duindoornstruweel
waar je vroeger door de zeekraal liep. Wil je de verande
ringen een beetje bijhouden dan heb je aan een jaarlijks
bezoek niet genoeg, zo snel gaat het hier. Aan de noord
zijde rijgt zich de ene strandhaak na de andere aan het
gebied. Droge delen stuiven op tot lage duintjes en deze
raken al vlug begroeid. Anderzijds weet de zee bij storm
en springtij nog ver in het gebied door te dringen.
Plantenzee van zeeplanten
Op de Kwade Hoek groeien veel karakteristieke planten
die verbonden zijn met zout of brak water en de zee.
Het kost weinig moeite om meer dan tien soorten op te
noemen die hier voorkomen en waarvan de naam begint
met zee. Zo heb je zeealant, zeeakkermelkdistel, zeeas
ter, zeebies, zeekraal, zeekool, zeelathyrus, zeeposte-
lein, zeeraket, zeerus, zeevenkel, zeeweegbree, zeewin
de en zeewolfsmelk. Daaronder bevinden zich opvallend
veel zuidelijke soorten. Een aantal daarvan vertoont
de laatste decennia een toename en is verder naar het
noorden opgerukt. Waren het vroeger zeer zeldzame
soorten die je slechts op een enkele plaats in de delta
kon vinden, nu kan je bijvoorbeeld zeelathyrus, zeekool
zeevenkel en zeewolfsmelk ook verspreid in het Wad
dengebied aantreffen, vooral de Afsluitdijk scoort hoog.
Zelfs de zeealant, die in 2006 voor het eerst in Neder
land op de Kwade Hoek is aangetroffen (zie kader), werd
een jaar later al op Griend gevonden. Dat bijzondere
karakter van het Deltagebied, waar dankzij de relatief
zachte winters soorten te vinden waren die elders in het
land niet voorkwamen, begint een beetje te verwateren.
Naarmate de klimaatopwarming doorzet zien we de
grenzen opschuiven en daar gaat onze trots, want het
is natuurlijk altijd leuk om iets exclusiefs te hebben.
Hoewel die glorie dan wat minder is, is de Kwade Hoek
een gebied om trots op te zijn en te koesteren.
Zo'n gevarieerd gebied met een scala aan overgangen
tussen zout en zoet en de grootschaligheid waarmee
processen als landaangroei, duinvorming en spontane
plantengroei plaatsvinden, kom je nergens anders in het
Deltagebied tegen.
Vondst zeealant 22-8-2006,
een bericht in Vroege Vogels
"In natuurgebied De Kwade Hoek van Natuurmonu
menten op Goeree-Overflakkee is afgelopen weekend
een voor Nederland nieuwe plantensoort ontdekt, de
zeealant. Zeealant (Inula crithmoides) is voor zover
bekend nog nooit eerder in ons land aangetroffen.
Deze soort is veelal in veel zuidelijkere landen te
vinden aan de kust. De plant is gevonden door me
dewerkers van Natuurmonumenten die de flora van
de Kwade Hoek in kaart brengen.
Zeealant is een gele composiet van zo'n 60 cm hoog
die lijkt op een kruiskruid maar vettige, cilindervor
mige bladeren heeft. De plant groeit in dynamische
gebieden op de overgang van zout naar zoet. In de
Kwade Hoek, waar de zee nog vrij spel heeft, zijn
zulke zilte plekken nog goed te vinden. Het strand
is hier de laatste jaren veel groter geworden. Ook is
het nieuwe gebied begroeid geraakt met veel soorten
planten; een zeker voor Zuidwest Nederland unieke
ontwikkeling. Op dit 'Groene strand' kunnen aange
spoelde zaden ongestoord ontkiemen.
De combinatie van de dynamiek en de geleidelijke
overgang van land naar zee maakt het natuurgebied
De Kwade Hoek uniek en zorgt ervoor dat er een
enorme diversiteit aan planten bestaat. Vele ervan
zijn zeldzaam of uiterst zeldzaam. Botanici von
den afgelopen weekend ook zeewolfsmelk, blauwe
zeedistel, zeewinde, zeevenkel, gele hoonpapaver,
zeealsem en strandbiet. Genoemde planten groeien
vooral op plaatsen waar zaad kan aanspoelen vanuit
zee. Ze zijn voor een goede groei gebaat bij zachte
winters en warme zomers. Door de huidige klimaat
veranderingen kunnen deze soorten opschuiven,
zoals nu ook met de zeealant het geval is."
Schor zijdebij
De opslibbing, het ontstaan van nieuwe duintjes en ont-
ziltingsprocessen verlopen hier snel, heel snel. Met ons
Zeeuws insectenwerkgroepje volgden we van 2004 tot
2008 de ontwikkeling van de schorzijdebij en zijn para
siet de schorviltbij op de Kwade Hoek. De schorzijdebij
vliegt op zeeaster en graaft een holletje in het open
zand met daarin een aantal nestcellen die omgeven wor
den door een zijdeachtig vlies, waaraan de familie zijn
naam dankt. Omdat bij de Kwade Hoek zowel brakke
omstandigheden met voedselrijk slik voor zeeaster en
zandduintjes om in te nestelen te vinden zijn, is het een
ideale plek voor de schorzijdebij. In het centrale duintje
op de vlakte ten oosten van de slufter ging het in 2004
om een nestcomplex met meer dan 100.000 holletjes.
17
