Getij in de
Grevelingen
Grevelingen
Schouwen-Duiveland
Tekst en foto: Gert-Jan Buth
Op 11 oktober vond er een door Rijkswaterstaat (RWS) georganiseerde voorlichtingsbijeen
komst plaats over de invoering van een mini-getij in de Grevelingen. Dit met als doel om
de zuurstofloosheid die zomers in diepere gedeelten van de Grevelingen optreedt deels te
beperken. Hierna volgt een kort verslag van deze bijeenkomst. Daarnaast worden enkele
bedenkingen over dit project van een aantal mensen die de natuurontwikkelingen van de
Grevelingen al vele jaren volgen samengevat.
Onze huidige regering heeft besloten om circa 130 mil
joen euro beschikbaar te stellen voor de invoering van
een getijverschil van 50 cm in de Grevelingen. Hiervoor
zal een tweede doorlaatsluis in de Brouwersdam aange
legd worden die aanzienlijk breder zal worden dan de
huidige Brouwersluis.
In 2021 of 2022 zou met de uitvoering van dit omvang
rijke project begonnen worden. Die werkzaamheden
gaan twee tot drie jaar duren.
Vanaf dit jaar tot de aanleg van de spuisluis worden
door RWS aanvullende studies uitgevoerd en vergun
ningsprocedures voor de locatie van de sluis en wijze
van uitvoering gevolgd. Tijdens deze voorbereidings
fase zal RWS intensief overleg voeren met betrokken
overheden en particuliere partijen, waaronder onze
verenigingen.
Water-natuur en land-natuur
Dit project is primair gericht op de waterkwaliteit
van de Grevelingen, simpel gezegd de 'water-natuur'.
Daarnaast zijn er in de Grevelingen erg belangrijke
natuurwaarden op de eilanden en de uitgestrekte
oeverlanden, zoals de Slikken van Flakkee, aanwezig.
Het betreft dan onder andere honderden hectaren met
zeldzame duinvallei-vegetaties, leefgebieden van de
Noordse woelmuis en in de lage oeverzones broedbio-
topen voor kustbroedvogels als kluten, plevieren en
sterns. Simpel samengevat als de 'land-natuur' van de
Grevelingen.
RWS is de waterbeheerder van alle Deltawateren, in
clusief de Grevelingen. Logisch dat RWS zich voor dit
getij-project in eerste instantie vooral gefocust heeft
op de water-natuur van de Grevelingen en lange tijd de
land-natuur buiten beschouwing gelaten heeft.
Onze verenigingen vrezen al langer, de discussie over
de invoering van een mini-getij speelt al vele jaren,
dat de land-natuur sterk aangetast zal worden als een
getijverschil van 50 cm ingevoerd wordt. Juist de meest
bijzondere land-natuur gedeelten zullen verdwijnen;
óf ze worden straks dagelijks overspoeld, óf de samen
stelling van het grondwater, zijnde de sleutelfactor
voor vochtige duinvegetaties, veranderd sterk.
Vooral vanwege deze zorgen heeft RWS vorig jaar de
universiteit van Wageningen en het onderzoeksinsti
tuut Deltares verzocht een studie uit te voeren naar de
gevolgen van een mini-getij voor de land-natuur van de
Grevelingen.
Dit studierapport is 1 augustus jl. beschikbaar geko
men. Inderdaad blijkt hieruit dat van de huidige op
pervlakte bijzondere land-natuur honderden hectaren
verloren zullen gaan bij de invoering van een getijver
schil van 50 cm.
De Grevelingen is een Natura 2000-gebied. Daarmee
behoort het tot een van de sterkst beschermde na
tuurgebieden van Europa. Dit betekent dat er straks
alleen een vergunning in het kader van de Wet natuur
bescherming voor dit project verleend kan worden als
het verlies aan alle huidige bijzondere land-natuur
vooraf gecompenseerd zal worden.
Dit zou betekenen dat grote oppervlakten van de
eilanden en oeverlanden vergraven moeten worden.
Afgezien van de zware mechanische ingrepen in de
natuurgebieden, is het hierbij niet zeker of inderdaad
weer op termijn de huidige natuurwaarden terug zul
len keren.
De omvangrijke negatieve gevolgen voor de land-na-
tuur van de Grevelingen zullen aanzienlijk kleiner zijn
indien gekozen wordt voor een kleiner getijverschil,
namelijk 30 cm. Ook dit getijverschil zal zomers de
oppervlakte zuurstofloos water doen afnemen, maar
minder omvangrijk als bij een verschil van 50 cm.
Voordelta
Naast de vrees van zwaar verlies voor de land-natuur
van de Grevelingen zijn er tevens zorgen over de ge
volgen voor het Natura 2000-gebied Voordelta. Indien
een extra doorlaatsluis in het noordelijke deel van de
Brouwersdam aangelegd wordt, hetgeen nu het werk
model voor RWS vormt, zal waarschijnlijk door het
sterk gewijzigde stromingspatroon het zandplaten-
complex voor Goeree, de Bollen van de Ooster, sterk
gaan eroderen. Dit gebied vormt één van de belang
rijkste leefgebieden voor zowel gewone als grijze zee
honden in Zuidwest-Nederland. Honderden zeehonden
kunnen hier regelmatig geteld worden. Tevens vormt
het een belangrijk leefgebied voor zeevogels, zoals de
zwarte zee-eend.
Ook de aantasting van de natuurwaarden van de Voor
delta zal mogelijk een probleem gaan vormen voor
het verkrijgen van een vergunning in het kader van
de Wet natuurbescherming voor dit project. Indien
voor een andere locatie voor een extra doorlaatsluis
gekozen wordt, bijvoorbeeld in de Middelplaathaven,
waar Brouwerseiland gepland is, dan speelt niet het
probleem van natuurverlies in de Voordelta.
12
|jé Plaat van Bommenede. In een getijde-situatie verdwijnen open oeverzones waar nu kustvogels kunnen broeden.
Minder doorzicht
In de Grevelingen zouden door de invoering van een
mini-getij problemen voor de water-natuur zelf kunnen
ontstaan. Waarschijnlijk zal het doorzicht, de helder
heid van het water, afnemen. Door de stroming komt
er meer slib in het water. Het water uit de Noordzee is
voedselrijker dan dat van de Grevelingen. Hierdoor kan
algenbloei toenemen, hetgeen ook het doorzicht doet
afnemen.
Zo is een aantal jaren geleden besloten om de hui
dige Brouwersluis het gehele jaar open te laten. Sinds
die tijd is het doorzicht in het westelijke deel van de
Grevelingen afgenomen. En vanaf die tijd namen ook
de voorheen in zeer groten getale aanwezige visetende
vogels, zoals fuut, geoorde fuut en middelste zaagbek,
sterk af.
Ontwikkelingen op langere termijn
Wat betreft de winst voor de water-natuur is het goed
dat in de zomer de oppervlakte zuurstofarm water in
de wat diepere gedeelten kleiner wordt. Echter, in de
nog diepere gedeelten van de Grevelingen zal er wat
betreft zuurstofgehalte niets veranderen. Daarvoor zou
weer sprake moeten zijn van het oorspronkelijke getij
verschil van enkele meters.
Het is overigens niet juist dat de situatie van de onder
water-natuur van de Grevelingen de laatste jaren veel
slechter geworden is, zoals sommige paniekverhalen en
ongenuanceerde uitspraken van bestuurders over 'ram
pen die onder water plaatsvinden' doen voorkomen.
Al vanaf de eerste jaren na de afsluiting van de Greve
lingen in 1971 waren 's zomers de diepste ge-deelten
zuurstofloos. Duikers zagen dertig jaar geleden ook
al dat na circa 8 m diepte de soortenrijkdom sterk
afnam en dat er witte schimmelplekken op de bodem
van diepere lagen aanwezig waren. Dat is overigens
een normaal, natuurlijk beeld dat in alle min of meer
vergelijkbare meren en fjorden over de hele wereld
aanwezig is.
In het algemeen gesteld zijn de natuurwaarden van de
gehele Grevelingen zowel in het water als op de landge
bieden nog steeds bijzonder hoog.
De jaarlijkse grafieken van de Grevelingen van het
zuurstofgehalte van het water op verschillende diepten
laten geen negatieve trend in de loop van de jaren zien.
Wel varieert het beeld tussen de jaren, hetgeen gere
lateerd is aan de weersomstandigheden gedurende de
zomer. Per jaar verschillen het verloop van de water
temperatuur en de perioden met meer of minder wind,
waardoor de waterlagen in de Grevelingen meer of
minder gemengd worden.
Het effect van de erg dure 'zware verbouwing' van de
Grevelingen zal van tijdelijk aard zijn. Door de ver
wachte zeespiegelrijzing zal over circa dertig geen
getij-situatie in de Grevelingen meer mogelijk zijn. Mo
gelijk is dat al eerder het geval. De berekeningen voor
zeespiegelrijzing worden om de paar jaar bijgesteld,
waarbij tot nu toe telkens een steeds dramatischer
beeld ontstaat.
13