Vogelatlas van Nederland
Boekbespreking
Door Dirk van Straalen
Zes jaar monnikenwerk door 2100 waarne
mers, 40 atlasdistrictscoördinatoren, 130
soortauteurs en 80 fotografen, maar dan
heb je ook wat. Dan heb je een prachtig,
maar liefst vier kilo wegend boek met 640
bladzijdes, 369 vogelsoorten, 1000 kaarten
en 300 grafieken. Een ongelooflijk mooi
en onmisbaar boek voor elke vogelliefheb
ber. Duizelt het al, met al deze cijfers? Dat
is mooi, want dit boek en dit artikel gaan
juist over getallen. Trends van vogelsoorten
door de jaren heen, winnaars en verliezers.
Ambities versus realiteit
"Het Nederlandse landschap is voortdurend in bewe
ging", zo start de tekst in de nieuwe Vogelatlas. Wo
ningbouw, bedrijven, herinrichting van het landschap
en intensivering van de landbouw: je kent het eiland
Goeree-Overflakkee van 40 jaar geleden niet terug. Vol
met windmolens, grote schuren, bedrijventerreinen;
kleine knusse dorpjes zijn veranderd en geen hoekje
is meer onbenut. Soms lijkt de uiterlijke identiteit
van het eiland langzaam weg te ebben. Zoals het getij
deed na de Deltawerken, de dynamiek werd onherstel
baar beschadigd. Nederland is in beweging, maar onze
kenmerkende deltanatuur werd voorgoed geketend. Het
'Kierbesluit' is nog geen schim van wat het zou moeten
zijn. Het getij terugbrengen in de Grevelingen is een uit
daging van jewelste om de huidige hoge natuurwaarden
te behouden of te verbeteren. In het Krammer-Volkerak
voorlopig geen veranderingen, daar blijft de instroom
van eutroof water uit de Brabantse rivieren ons proble
men bezorgen. Ambities zijn er wel op en rondom het
eiland Goeree-Overflakkee (G-O), dromerige visies ook.
Maar kijk op de realiteit en realistische daadkrachtige
aanpak van problematiek rondom vogels en natuur? Vol
op reden om scherp te blijven op ambities op bestuur
lijk niveau rondom al deze plannen. Staat natuur nog
wel ergens op één? Het gaat niet goed met onze aardbol.
Klimaatverandering, verlies aan biodiversiteit, vervui
ling en intensivering van landschap sgebruik gaan hand
in hand. Duurzame energie alleen lost het probleem niet
op, natuur en landschap moeten weer vitaler worden om
stabiliteit terug te laten keren. Ook op G-0 veranderde
de vogelpopulatie enorm, gelukkig niet enkel negatief.
De Vogelatlas is een opmaat om gezamenlijk de positie
ve kant op te bewegen. In de nieuwe vogelatlas moeten
de huidige verliezers ook winnaars zijn, want dat is
goed mogelijk als we willen.
Winnaars
Wie 40 jaar geleden had durven stellen dat je tijdens
een ronde vogelen op G-0 gegarandeerd een zeearend
of grote zilverreiger zou zien, zou voor gek verklaard
zijn. Tegenwoordig kan je in de winter in elke polder
grote zilverreigers aantreffen en heeft G-0 een van de
grootste broedkolonies van de soort (Krammer-Vol
kerak) met 25 paar in 2018. Voor zeearenden moet je
soms iets meer moeite doen, maar rondom het eiland
overwinteren toch al snel 10-15 zeearenden. In de
zomer ligt hun aantal iets lager, maar nog altijd rond
de 6-8 exemplaren. Brandganzen zijn als broedvogel
niet meer weg te denken, om de Cetti's zanger met zijn
felle zang kun je niet meer heen. De havik was ooit een
bossoort die je ging zoeken op o.a. de Veluwe, maar
tegenwoordig niet meer.
Havik
De havik is sinds de vorige atlasperiode als broedvogel
opgeschoven naar het westen. In de jaren zestig nam
het aantal haviken af als gevolg van gifstoffen in de
voedselketen.
I. r Wlf SQVöN
Na het verbod op deze stoffen herstelde de stand zich
in rap tempo. In die periode van herstel gingen haviken
langzamerhand ook steeds vaker in opener landschap
broeden. De afname in bossen wordt naar alle waar
schijnlijkheid veroorzaakt door afname van voedsel.
In alle grote bossen namen prooidieren als duiven,
konijnen, kraaiachtigen en fazanten af. Op G-0 broedt
de soort vooral buitendijks en in de aanplantbossen. In
de nesten worden daar prooiresten van jonge brand
ganzen en diverse soorten eenden aangetroffen. De
toename van haviken op G-0 is spectaculair te noemen.
Van slechts een enkel broedpaar in de jaren 1998-2000
tot bijna 50 in de huidige atlasperiode. In de winter
zien we dezelfde trend. Landelijk is die groei echter
amper zichtbaar door de verschuiving richting het wes
ten (zie tabel 1). De groei lijkt er op G-0 zo langzamer
hand ook wel uit te zijn, de populatie zit hier aan zijn
maximum. Het broedsucces lijkt de laatste jaren (in het
bolwerk Krammer-Volkerak) namelijk laag, ondanks het
feit dat de nesten vol met voedsel liggen. Territoriale
concurrentie met slechtvalk, andere paren haviken en
zeearenden kan mogelijk een oorzaak zijn.
De laatste jaren blijven deze vorstperiodes uit, waar
door het gemiddelde aantal overwinteraars in de
Grevelingen afneemt. Daarmee is deze afname nog niet
geheel verklaard. Landelijk is de fuut als overwinteraar
namelijk amper afgenomen. Veel futen overwinteren
tegenwoordig langs de Hollandse kust. Op de Greve
lingen zien we ook soorten als middelste zaagbek,
geoorde fuut en brilduiker afnemen als wintergast.
Vermoedelijk liggen hieraan voedselomstandigheden
ten grondslag. Als broedvogel nam de fuut landelijk af,
maar op G-0 juist toe. Dit is grotendeels te verklaren
door de verbetering van de waterkwaliteit en daarmee
de toename van voedsel op het Krammer-Volkerak. Op
de Hellegatsplaten zijn de afgelopen jaren kolonies
met wel 70 broedparen ontstaan. Dit komt door de aan
wezigheid van veel voedsel en het gebrek aan andere
geschikte broedlocaties.
Fuut
De fuut laat op G-0 een toename zien als broedvogel
en een sterke afname als wintervogel. Het Krammer-
Volkerak is een zeer belangrijk overwinterings- en
ruigebied voor futen in Nederland, terwijl de Grevelin
gen als overwinteringsgebied afhankelijk is van langere
vorstperiodes.
Een zorgenkindje: de zomertortel
De duinen van Goeree vormen een van de laatste bolwer
ken van de zomertortel. Ooit een algemene verschijning,
nu een opsteker tijdens je dag vogelen. De teloorgang
van de zomertortel doet elke vogelliefhebber pijn. Wat
is het toch een mooie verschijning en: zijn mysterieuze
geluid wil je toch niet missen? Maar hoe lang zal het
nog te horen zijn?
In heel Europa neemt deze prachtige soort af. Jaarrond
worden deze vogels bedreigd door intensivering van het
agrarisch grondgebruik en het daarmee verdwijnen van
overhoekjes, heggen en bosjes.
14
VHÏ IvBGRONKRZIEK
ft f NtÊEMW
Fuut. Foto: Jan Baks
Tabel 2. Voorkomen fuut op GO en NL
Goeree-Overflakkee
Aantal
Broed 1998-2000
203
Broed 2013-2015
355
Winter 1979-1983
14943
Winter 2013-2015
3033
Nederland
Aantal (gem.)
Broed 1998-2000
14500
Broed 2013-2015
13500
Winter 2013-2015
14000
Havik. Foto: Walter Geurts
Tabel 1. Voorkomen havik op GO en NL
Goeree-Overflakkee
Aantal
Broed 1998-2000 3
Broed 2013-2015
Winter 1979-1983 1
Winter 2013-2015
Nederland
Aantal (gem.)
Broed 1998-2000
1900
Broed 2013-2015
2100
Winter 2013-2015
2000
15
