Bij de foto's van Henk Harmsen
Van 1987 tot 2012 zat ik in de redactie van Sterna, waarvoor ik onder andere de opmaak
verzorgde. In die 25 jaar waren de foto's van Henk Harmsen (1940-2011) het belangrijkste
illustratiemateriaal. Het ging daarbij uitsluitend om zwart-witfoto's, pas tijdens de laatste
jaren kwam er wat meer kleur in. Het afdrukken van kleurenfoto's in een tijdschrift was in die
tijd nog erg duur. Henk fotografeerde zowel in kleur (dia's) als in zwart-wit. Geregeld kwam
hij op zijn herenfiets met een nieuwe lading foto's bij mij thuis langs. Soms helemaal uit Den
Haag waar hij woonde en werkte.
Wie was Henk ook alweer? Op éénjarige leeftijd was Henk door een hersenvliesontsteking
doof geworden, een handicap die een grote rol speelde in zijn leven. In de zeventigerjaren
begon hij vogels te fotograferen. Voor een niet onbelangrijk deel gebeurde dat op
Schouwen-Duiveland waar zijn ouders jarenlang een vakantiewoning hadden. Henk
fotografeerde veel vanuit een schuilhut bij de Geule, een kreek tussen Oosterland en
Ouwerkerk.
Gewoonlijk verplaatste hij zich per fiets met een fietskar voor zijn fotospullen. Vanwege zijn
doofheid mocht Henk niet autorijden, daarvoor was hij afhankelijk van anderen. Meerdere
mensen hebben zich voor hem ingespannen om hem ergens heen te brengen of met hem
rondgereden zodat hij vanuit de auto foto's kon maken. Henk was soms veeleisend en had niet
altijd evenveel begrip wanneer zijn chauffeur weer verder wilde. Communiceren was lastig
vanwege zijn doofheid. Hij leefde in een stille wereld, voor de beleving van vogels en sociale
contacten is dat een groot gemis.
Nadat het afdrukken van foto's langere tijd had stilgelegen door een tumor in zijn keel, die
wellicht was ontstaan door het jarenlang inademen van de dampen van fotochemicaliën, kreeg
Henk eind 2006 een ernstig ongeluk. Hij werd op zijn fiets geschept door een auto die door
rood licht reed en raakte daarbij zwaar gewond. Met revalidatie werd weinig vooruitgang
geboekt en tot zijn overlijden in 2011 verbleef hij in een verpleeginstelling.
Toen duidelijk werd dat Henk nooit meer zelfstandig zou kunnen wonen en zijn flat ontruimd
werd, kreeg ik van Ton Harmsen, Henks broer, tien verhuisdozen met duizenden dia's. Omdat
hier veel bijna dezelfde foto's bij zaten, besloot ik uit de grote hoeveelheid materiaal een
representatieve collectie samen te stellen. Ook was er het idee voor een themanummer van
Sterna met foto's uit deze collectie.
Vanwege drukke werkzaamheden is het uitzoeken van de dia's destijds in de beginfase blijven
steken zodat er van het beoogde themanummer niets terecht kwam. Nu de redactie mij dit jaar
vroeg om mee te werken aan een soort 'remake' van het Sterna(rt)nummer dat we in 1990
uitbrachten en waarin ook nogal wat foto's van Henk stonden, zag ik een kans om iets van dat
vroegere voornemen te realiseren. De verhuisdozen met dia's werden eindelijk allemaal
doorgenomen en van tien tot twee teruggebracht. Uit de resterende foto's is een keuze
gemaakt voor dit jubileumnummer. Hoewel Henk in zijn latere jaren ook heel veel
paddenstoelen, bloemen, vlinders en zoogdieren als de vos heeft gefotografeerd, is de keuze
vooral op vogels gevallen. Door aan de meeste foto's een verhaaltje over de afgebeelde soort
toe te voegen heb ik geprobeerd er een levendig geheel van te maken. Dit als een ode aan
Henk en zijn werk, waarin hij zijn ziel en zaligheid heeft gestoken.
Meer over Henk Harmsen in een interview met hem in het lentenummer van 1989 (blz. 1-3),
in het herfstnummer van 1984 (blz. 86 Uitreiking Vijverberg-Lysenprijs) en het in memoriam
van het zomer/herfstnummer uit 2011 (blz. 33, 34).
Alle oude nummers van Sterna zijn te raadplegen op de site
https://tijdschriftenbankzeeland.nl/periodicals/ste
Kees de Kraker
6
Henk Harmsen, mogelijk een zelfportret bij de Geule ergens in de negentiger jaren.
Henk (midden) op een excursie van het Natuurfotografengilde met Peter Verwoerd (links) en Gertjan de Zoete (rechts). Foto:
Jan Baks, 22 april 2006.
7
