Aantallen broedsels vanaf 2006
Een schuur vol zingende zwaluwen
Boerenzwaluwen en de kunst
"Niks geen timide begin, maar
gelijk de houding 'dit is ons huis
en dat jullie mensen hier toevallig
ook wonen is bijzaak voor ons'."
Gome wonder quietly and listen to the wind
Gome here and listen to the sky
There is no choir like their song
There is no power like the freedom of their flight
While the swallows roam alone
Ook de brede sloot langs de Oude Zandweg vormt bij winderig
weer een goed vanggebied. De zwaluwen uit onze schuur
jagen, als de omstandigheden gunstig zijn, intensief over de
aangrenzende weitjes. Als er dieren lopen te grazen, die telkens
wat insecten uit het gras opjagen, trekt dit extra zwaluwen aan.
Ze scheren dan rakelings langs deze dieren.
Ook activiteiten als hooischudden met een trekker trekt jagende
zwaluwen aan. Dit is prachtig zomer-'werk'; de geur van gemaaid
gras en zwaluwen die aan alle kanten langs je heen scheren.
In onze omgeving broedden tot 2018 alleen in onze schuur
zwaluwen. De buren hebben vijf jaar geleden een paardenstal
bij hun huis laten plaatsen. Vanaf 2018 broeden daar onder de
luifel ook jaarlijks 2 tot 4 paren. Mogelijk kwam deze ontwik
keling voort vanuit onze broedpopulatie. Het zwaluw-'bolwerkje'
aan de Oude Zandweg is dus sinds enkele jaren versterkt,
hetgeen tevens goed is voor de risicospreiding.
In de bijgevoegde grafiek worden voor onze boerderij de jaar
lijkse aantallen uitgevlogen broedsels weergegeven, zowel de
totale aantallen als de aantallen tweede legsels.
Deze boerderij vormt al decennia een vaste broedlocatie.
Zoals de grafiek laat zien kan voor zo'n traditionele broedlo
catie het totaal aantal uitgevlogen nesten per jaar zeer sterk
variëren; van 2 nesten in 2006 en 2020 tot 17 in 2018.
aantal uitgevlogen nesten
^tweede legsel
totaal
2000
200
2010
2015
2020
Ik heb sterk de indruk dat de op onze boerderij broedende
zwaluwen tot een vaste groep behoren, die hier jaarlijks
terugkeert. Vogels die hier in april arriveren gaan linea recta
naar een bestaand nest, om daar te gaan zingen.
Enkele opvallende slaapplaatsen, zoals een klein ringetje dat
aan een zolderbalk hangt met plaats voor net twee zwaluwen,
worden elk jaar telkens direct gebruikt. Dit wijst op bekendheid
met deze broedlocatie. Ook in de literatuur wordt gewezen
op een grote broedplaatstrouw.
Dus, gezien de grote jaarlijkse verschillen, kunnen kennelijk
eerder gearriveerde zwaluwen toch na enige tijd besluiten,
«óndanks het bindend effect van traditie en locatie-bekendheid,
om hier niet te gaan broeden en naar elders te vertrekken.
Daarnaast kunnen de jaarlijkse verschillen in aantallen broed
sels veroorzaakt worden door extra sterfte tijdens de trek en/
of in het overwinteringsgebied.
Het tot broeden komen van in april op de boerderij gearriveerde
zwaluwen wordt sterk bepaald door de weersomstandighe
den in het voorjaar. Kou, regen en wind betekenen beperkte
mogelijkheden voor het vangen van insecten. Ook extreme
droogte blijkt problematisch te kunnen zijn. Zo was het gedu
rende het voorjaar van 2020 zeer lang erg droog, met nauwelijks
regenval vanaf eind maart tot juni. Achteraf geredeneerd zal
het niet genoeg aanwezig zijn van modderpoelen op onze
boerderij voor zwaluwen de reden gevormd kunnen hebben
om te vertrekken. Frappant was in dit verband dat enkele
oude nesten, die nagenoeg jaarlijks gebruikt werden, van de
balken gevallen waren. Kennelijk was de jaarlijkse renovatie
van die nesten, met natte klei, mislukt.
Wat betreft het jaarlijkse aantal tweede legsels wijken onze
resultaten af van de literatuurgegevens, zoals die hiervoor zijn
aangegeven. Als de jaren 2006 en 2020 buiten beschouwing
gelaten worden omdat er toen geen, respectievelijk alleen
maar tweede legsels waren, geven onze gegevens het volgende
aan; in de reeks van 13 jaren waren er 6 waarin het aantal
tweede legsels gelijk aan (100 of groter (117 en 150 was
dan het aantal eerste legsels. Een mogelijke reden daarvoor
zou kunnen zijn dat bij de tellingen voor die andere studies
een aantal tweede legsels gemist is. Zoals ik hiervoor heb op
gemerkt moet je voor een exacte telling bij een broedkolonie
vanaf het voorjaar tot in de nazomer waarnemingen verrichten.
Zo verlieten bijvoorbeeld op onze boerderij in 2018 de laatste
jongen pas op 16 september hun nest. Dit, terwijl hier in 2013
al op 11 augustus de laatste jongen uitvlogen.
Jonge zwaluwen worden op het nest gevoerd.
Hierna wordt kort beschreven hoe een zwaluwenseizoen op
onze boerderij verloopt. De eerste zwaluwen die de schuur
invliegen arriveren tussen 4 en 23 april. Onze zwaluwen blijken
niet tot de kopgroep van de trekvogels te behoren. In de
jaren dat ze hier omstreeks 20 april arriveerden, kwamen er
uit Zeeuws-Vlaanderen berichten van broedgevallen in begin
april. Meestal arriveren de eerste zwaluwen hier groepsgewijs.
Ze 'duiken' dan gelijk op bestaande nesten en gaan direct
uitgebreid zingen. Mannetjes arriveren een paar dagen eerder
en verwerven al zingend een partner.
Jonge zwaluwen voor het eerst buiten, zittend
op schapengaas en wachtend op voedering.
De zwaluwen voelen zich vanaf dag één direct weer thuis.
Niks geen timide begin, maar gelijk de houding 'dit is ons huis
en dat jullie mensen hier toevallig ook wonen is bijzaak voor
ons'. Zwaluwen die groepsgewijs, min of meer in koloniever-
band broeden, vertonen dit stoere gedrag van 'samen zijn we
sterk'. Zwaluwen die met één of twee paartjes broeden, zoals
sinds enkele jaren in de paardenstal van mijn broer, vertonen
een veel bescheidener en stiller gedrag. Als bij ons 's zomers
de poes openlijk de schuur durft over te steken, dan wordt
ze gelijk door een groep duikende zwaluwen die snerpende
alarmkreten uitslaan verjaagd.
In mei wordt er gebroed. Eind mei komen de eerste nesten
uit en vliegen pa en ma af en aan met in de vlucht samenge
perste voedselboiletjes. Deze nestperiode duurt zo'n drie
weken. Volgens de literatuur moeten in die tijd zo'n 6000
insecten aangevoerd worden. De jongen, zo'n 4 tot 6 per nest,
gaan op het laatst op de rand van het nest zitten. Buiten het
nest voeren de ouders ze nog circa twee weken. Eerst volgt
een fase van een paar dagen dat de jongen onhandig door
de schuur fladderen. Dan worden ze als groepje ergens op
een balk zittend gevoerd. Daarna volgen enkele dagen dat de
jongen zich al buiten de schuur bevinden. Ze zitten dan bij
voorbeeld groepsgewijs in het schapengaas, waar ze telkens
gevoerd worden. Daarna begint het echte vliegen, en wemelt
het boven het weiland van jonge en oude vliegende zwaluwen.
Ook dan worden de jongen nog een paar dagen gevoerd, in
de lucht. Dat gebeurt razendsnel en het lijkt eerst even of er
een botsing plaatsvindt. De jongen kunnen nog lang 's avonds
terugkomen in de schuur om in of bij het nest gezamenlijk te
slapen. De ouders zitten daar niet meer bij.
Midden in de zomer kan het in de schuur een drukke en
schijnbaar chaotische situatie zijn. In- en uitvliegende jonge
en oude zwaluwen, waarbij de oude zwaluwen bezig zijn met
hun tweede legsel. Er wordt dan ook nog vaak gezongen,
hetgeen door kan gaan tot in september. Het zijn op het laatst
alleen jonge vogels die nog zingen, alsof ze alvast voor het
volgende jaar oefenen. Vanaf midden zomer zie je ook op
meerdere plaatsen in de schuur zwaluwen die nieuwe broed
plaatsen aan het verkennen zijn.
Ze beginnen hierbij ook nieuwe nesten te bouwen.
Maar, meestal wordt zo'n onderneming op een gegeven
moment weer afgebroken. Onduidelijk is of dit zwaluwen van
elders zijn, of nog onervaren eerstejaars zwaluwen uit de vaste
groep. Vanaf eind augustus tot eind september loopt het
zwaluwseizoen op zijn eind. De oudere zwaluwen zijn meestal
al twee weken eerder van de boerderij vertrokken, terwijl jonge
zwaluwen, herkenbaar aan kortere vleugels en staartpennen,
nog een tijd blijven 'hangen', 's Nachts en bij slecht weer
verblijven ze dan nog in de schuur. Vanaf half augustus tot
eind september komen boerenzwaluwen buiten de broedlo-
caties gedurende enkele weken in groepen bij elkaar voordat
ze, groepsgewijs, aan hun reis naar Afrika, een tocht van zo'n
8000 km, beginnen. Op Schouwen vormt het Tureluur-gebied,
in ieder geval het gedeelte tussen de Heerenkeet en Seroos-
kerke, zo'n verzamelgebied en gemeenschappelijke slaapplaats
voor boerenzwaluwen.
Tenslotte nog iets kunstzinnigs. Door hun markante verschijning,
vlieg- en zangkunst en als 'smaakmaker' van het buitengebied,
worden deze zwaluwen van oudsher voor allerlei kunstvormen
gebruikt. In het oude Griekenland werden op een fresco van
1600 jaar voor Christus al twee vliegende boerenzwaluwen
afgebeeld. Deze vogels werden gezien ais de aankondigers van
het voorjaar. Veel recenter, uit de jaren zestig en zeventig, is
de Swallow Song die Joan Baez, samen met haar zus, zingt (te
vinden op YouTube). Een paar refreinregels van die song luiden:
