De Ster van Bethlehem
Omdat de banen van hémellichamen tegenwoordig tot op de
seconde nauwkeurig bekend zijn kunnen we met behulp van
computers de posities ervan duizenden jaren vooruit bepalen,
maar ook terug in de tijd. Wat zou dan een sterrenkundige
verklaring kunnen zijn van 'De ster van Bethlèhem' en wan
neer vónd het verschijnsel plaats? Peter Jelier Foto ESO/Y.Beletsky
Ruim 2000 jaar geleden zult u zeggen en dat klopt, maar een precieze datum
•is moeilijk te bepalen daar men vroeger te pas en te onpas een 13e maand toe
voegde om de seizoenen gelijk té laten lopen. Pas sinds 1582 is er een redelijke
kalender. We zullen'het dus m'oetén doen met oüde geschriften die bepaalde
verschijningen beschrijven die-we kunnen staven. -
De verschijning van de ster vond plaats tijdens het leven van koning Herodes,
die'leefde van het jaar 73 tot,maart'4 voor Christus (v.Chr.). De geschiedschrijver
Flaviüs Jösephus vermeldt dat Herodes st-ierf- na een maansverduistering en dat
kort na zijn dood het paasfeest werd gevierd. Slechts één maansverduistering
komt hiervoor iri aanmerking en wel die van 13 maart 4 v.Chr.. Het paasfeest
werd gevierd op 11 _april,- zodat Herodes tussen deze twee data overleden moet
zijn. De verschijning van de'ster moet dan in ieder geval voor*11 april 4 v.Chr.
hebben plaatsgevonden. Óok weten we dat de verschijning plaats vond na 8
v.Chr. omdat toen de bevolking opgeroepen werd voor een belastingregistratié
door keizer'Augustu's. We gaan dus op.zoek naar een sterrenkundige oorzaak in
de periode 8'tot 4 v.Chr..
•Was het een nova (een stervende zware ster)? Waarschijnlijk niet/want we
zouden de resten.ervan nu nog duidelijk kunnen zien. Een komeet dan? In ieder
geval was het niét-Halley, want' die was in 12 v.Chr. al gepasseerd. Kometen
werden in de oudheid' gezien als brengers van onheil, mislukte oogsten en ook
ziekten werden eraan gelinkt. Meer waarschijnlijk was het een samenstand van
planeten en dat brengt ons in het jaar 7 v.Chr.. Wat speelde er zich toen af?
Op 27 mei vond een conjunctie (samenstand) tussen Jupiter en Saturnus plaats,
de eerste van een zeldzame drievoudige conjunctie. Vlak voor de tweede
conjunctie op 6 oktober kwam het tweetal op 15 september heliakisch op aan
de horizon (vroegste datum dat een hemellichaam aan de ochtendhemel weer
zichtbaar wordt, na conjunctie met de zon).
De wijzen zagen een ster aan de hemel in het oosten. Op 1 december vond
de derde conjunctie plaats: de twee planeten gingen om 19:00 uur door het
zuiden. Natuurlijk is het niet eenvoudig om een gebeurtenis van ruim 2000 jaar
geleden te staven, maar het zou zomaar de verklaring kunnen zijn van een on
begrepen fenomeen. Echter, er is het probleem dat de ster de plaats aanwees
waar het kind geboren zou zijn door er recht boven te staan. Omdat sterren zo
ver weg staan moesten de wijzen wellicht enkele tientallen tot honderden huizen
doorzoeken (waarschijnlijk heel Bethlehem, dat vermoedelijk niet zo groot zal
zijn geweest). Het probleem is de vraag wanneer precies de ster boven het juis
te huis staat. De Aarde draait immers, en hierdoor staat de ster na circa 0,025
seconden boven het volgende huis (aangenomen dat de huizen 10 meter uit
elkaar staan), na 25 seconden boven het volgende dorp (als dat 10 km verderop
ligt) en na circa 10 minuten boven het volgende land (als dat 200 km verder is).
En tenslotte: het fenomeen was niet erg spectaculair, want het was ko.ning
Herodes niet opgevallen! -
17
