Per broedlocatie kunnen de
aantallen fluctueren
Boerenzwaluwen en de kunst
m
'Weliswaar veroorzaken ze rommel door hun gepoep, maar
ze vangen enorme hoeveelheden insecten uit de stallen weg.'
Er zijn nieuwe, moderne landbouwloodsen geplaatst en
het aantal mini-campings, voorzien van randbeplantingen,
is flink toegenomen. Dit huidige landschapsbeeld betekent
meer beschutte oppervlakte en dus meer optimaal jachtge
bied voor zwaluwen. Wat betreft punt 3., de nieuwe stal-
complexen op Schouwen, heb ik de laatste jaren gezien dat
hierin grote aantallen nesten van boerenzwaluwen aanwezig
kunnen zijn. Vaak meerdere tientallen nesten per bedrijf.
Alhoewel akkerbouw nog steeds dominant is op Schouwen,
zijn hier tegenwoordig toch ook een aantal grote paarden-,
c.q. veebedrijven aanwezig, die omvangrijke bolwerken met
broedende boerenzwaluwen vormen. Er zijn hier bijvoor
beeld vijf grote maneges, een aantal kleinere paarden
stalcomplexen en veel stallen voor één of enkele paarden
aanwezig. Op de enkele omvangrijke veebedrijven op Schou
wen wordt in de open grote loopstallen permanent door
zwaluwen op insecten gejaagd. Ze hebben hierdoor, naast
de mogelijkheid om buiten rondom zo'n bedrijf te jagen, een
luxe 'indoor' jachtgebied, waarin ze ook tijdens perioden
met slecht weer actief kunnen zijn.
Het grote melkveebedrijf van familie de Ruiter, dat circa 12
jaar geleden gebouwd is langs de Striepweg bij Brijdorpe,
heb ik een paar maal bezocht. Zwaluwen jagen hier perma
nent boven de koeien. Opvallend is dat er nauwelijks nesten
in de grote loopstal zelf aanwezig zijn. De nesten zitten
vooral in aparte ruimtes, zoals in een afgescheiden klein
gedeelte voor kalvende koeien en in een machinekamer
(waarin de zwaluwen zich niets aantrekken van de herrie van
de machines). Door de grote open loopstal vliegen regelma
tig ook andere vogels, zoals duiven en kauwen.
Boerenzwaluwen bouwen geen nesten op locaties waarbij
gemakkelijk andere vogels, en zeker geen kauwen, kunnen
komen. Daarnaast lijken zwaluwen voor nestbouw de stalen
spanten van zo'n loopstal en een locatie vlak onder dakpla
ten, waar de temperatuur hoog kan oplopen, te vermijden.
De Ruiter en ook veeboeren op Flakkee vertelden mij dat ze
de aanwezigheid van broedende zwaluwen op hun bedrijf
toejuichen. 'Weliswaar veroorzaken ze rommel door hun
gepoep, maar ze vangen enorme hoeveelheden insecten uit
de stallen weg.
Of inderdaad het aantal broedende boerenzwaluwen de
afgelopen jaren op Schouwen-Duiveland is toegenomen
kan niet gestaafd worden met oude en recente telgegevens.
Dat dergelijke inventarisatiegegevens ontbreken is goed te
begrijpen. In mijn voorgaande artikel heb ik aangegeven dat
het goed vaststellen van het aantal broedparen per locatie
erg lastig is. In ons bijzondere standaardwerk 'De vogels
van Schouwen-Duiveland', uitgebracht door de toenmali
ge Werkgroep Avifauna van onze vereniging in 1986, wordt
aangegeven dat lokale gegevens over het aantal broedende
boerenzwaluwen schaars zijn.
Er is een schatting van enkele tientallen broedparen in het
duingebied in 1975 en een schatting van 25-30 broedparen
rond Renesse in 1984. De huidige aantallen in de Schouwse
Westhoek lijken mij duidelijk boven deze oude gegevens te
liggen. Zijdelings wordt in dit boek opgemerkt dat boeren
zwaluwen al eeuwen op Schouwen broeden, getuige een
gravure (afgebeeld op pagina 7) uit 1635 met daarop afge
beeld nestelende boerenzwaluwen onder een brug bij het
klooster Bethlehem bij Eikerzee.
Zoals hiervoor aangegeven bevindt de omvang van 'onze'
broedpopulatie zich dit jaar op een dieptepunt. Van maxi
maal 17 uitgevlogen nesten in 2018 is er dit jaar, tot nu toe,
nog maar één nest uitgevlogen. De grafiek in mijn vorige
artikel toont aan dat de aantallen broedparen in onze schuur
door de jaren heen sterk fluctueren. In dat artikel wordt
erop gewezen dat dit veroorzaakt kan worden door zowel
extra sterfte tijdens de trek of in het overwinteringsgebied
als door extreme weersomstandigheden tijdens het broed-
seizoen.
Door een voorval hier in de buurt weet ik dat een vaste lo
kale broedpopulatie tijdens het broedseizoen ook door een
ingrijpend voorval deels of geheel verloren kan gaan.
Zo broedden boerenzwaluwen met zo'n 6-12 nesten al
decennialang in een open kapschuur op de boerderij van fa
milie de Glopper aan de Hoge Weg bij Ellemeet. In mijn voor
gaande artikel wees ik erop dat boerenzwaluwen broedend
in semi-kolonieverband best brutaal en levendig kunnen zijn.
(Dit in tegenstelling tot een heel voorzichtige, stille levens
wijze als ze ergens als enkel broedpaar een nest hebben.)
Tegenover de voordelen van broeden in kolonieverband
staat echter het nadeel van aandacht trekken van andere
vogelsoorten. Zo werd drie jaar geleden de vaste broedkolo-
nie bij familie de Glopper ontdekt door een paar kauwen en
die hebben een stel bezette nesten leeggeroofd.
Actie door een snel door de Glopper erbij gehaalde jager
kon geen redding meer bieden. Alle zwaluwen verlieten deze
broedlocatie en zijn hier tot nu toe niet meer teruggekeerd.
Wel kwam nog één broedpaartje terug en bouwde een nest,
veilig ver weggestopt in een aparte stal die alleen zwaluwen
konden bereiken door een kleine opening in een stalraampje.
Dit risico van broeden in kolonieverband en hoe boerenzwa
luwen hiermee omgaan zag ik ook op het hiervoor vermelde
melkveebedrijf van familie de Ruiter; de nesten zitten hier
vooral in aparte ruimten, lastig bereikbaar voor andere
vogels.
14
Onlangs had de Ruiter hier de ervaring dat een clubje zwaluwen dat met zeven nesten in een machinekamer
broedt wél gezamenlijk, en met succes, de strijd met een binnengevlogen duif aanging. Die werd met veel
snerpend hoge agressieve strijdkreten en duikvluchten weer naar buiten gewerkt. Een groep broedvogels kan
dus wel een duif aan, maar geen kauwen.
Het zal waarschijnlijk enkele jaren duren voor er weer sprake is van een grotere broedpopulatie in onze
schuur. Zoals aangegeven in mijn eerste artikel lijkt er bij boerenzwaluwen voor vaste broedlocaties sprake te
zijn van opgebouwde locatiekennis en traditievorming. Elk jaar komen dezelfde zwaluwen en/of hun nakome
lingen terug naar de broedlocatie waar ze in het voorgaande jaar gebroed hebben of opgegroeid zijn. In het
geval bijna alle vaste zwaluwen van zo'n broedlocatie niet meer terugkeren, moet er eerst weer gedurende
enkele jaren een nieuwe groep vast terugkerende zwaluwen opgebouwd gaan worden.
Mijn voorgaande artikel eindigde met enkele opmerkingen over boerenzwaluwen die door hun markante
verschijning en levenswijze en hun voorkomen wereldwijd voor allerlei kunstuitingen gebruikt zijn en worden.
Ook hier eindig ik op deze wijze. De meest simpele kunstmatige uiting komt naar voren uit de naamgeving van
een regionale boerenzwaluw. In Nieuw-Zeeland wordt de boerenzwaluw een "welcome swallow' genoemd.
Dit verwijst naar de koppeling van het arriveren van de eerste zwaluwen met de komst van het voorjaar.
Zoals in het voorgaande artikel opgemerkt werd ook in het oude Griekenland deze koppeling gemaakt.
Boerenzwaluwen kom je regelmatig in figuratieve kunstobjecten tegen. In Frankrijk vonden we regelmatig in
bric-è-brac-winkels ijzeren kaarsen- of lampenstandaards met zwaluwen daarin verwerkt. Houtsnijwerk met
boerenzwaluwen kom je in kringloopwinkels nogal eens tegen. Zo kochten wij zelf een houten dienblad dat uit
Friesland zou komen, met een boerenzwaluw in de vlucht. Mijn overleden echtgenote Hanneke was keramiste
en boetseerde regelmatig, na veel waarnemingen en werktekeningen, boerenzwaluwen in allerlei vormen van
lichaamsbeweging.
Links: Boerenzwaluw die zijn verenkleed verzorgt.
Keramiek gemaakt door Hanneke Buth-Keuning.
Onder: Vliegende boerenzwaluw als houtsnede in
een dienblad.
