Md
DE VERKADEALBUMS
'waar wij wonen'
EN
'onze groote rivieren'
I
Thijsse en de Verkadealbums
Jan Voerman Junior
Landschappen van Nederland
De smalle Zuidduinen bij
Westenschouwen
Voor velen van ons zijn de albums 'Waar wij wonen' en 'Onze groote rivieren een kostbaar
bezit waarvan de grote platen een blijvende indruk maken. De albums geven eigenlijk een
mooie aardrijkskundige beschrijving van Nederland. Wel was de tekst voor het grote publiek
vrij moeilijk. Verkade koos later dan ook voor kleine plaatjes en populairder onderwerpen,
zoals dieren en vogels in Artis. In dit artikel geven we beschrijvingen bij de platen van
Westenschouwen en het Hollandsch Diep. Frans Beekman en Gerard Ouweneel
Vanaf 1906 kwamen bij de Verkade Fabrieken in
Zaandam 35 plaatjesalbums uit. Die plaatjes spaar
de de jeugd bij de verpakte koekjes en beschuit. De
fabriek had zelfs een grote ruilafdeling. De albums
onderscheidden zich van de concurrenten Het Kla
verblad, Hille en Droste door de hoge kwaliteit van
de afbeeldingen en door de plezierige schrijfstijl
van Jac.P. Thijsse (1865-1945). Thijsse publiceerde al
sinds 1894, onder andere in het bekende tijdschrift
De Levende Natuur. Het legde de Amsterdamse on
derwijzer geen windeieren. Al in 1902 verhuisde hij
naar Bloemendaal en woonde in een villa.
Na zijn eredoctoraat in 1922 werd Dr. Jac.P. Thijsse
leraar biologie op het Kennemer Lyceum in zijn
woonplaats. In totaal schreef hij 20 Verkadealbums.
Na de regionale Verkadealbums Langs de Zuiderzee
(1914), De Vecht (1915), Friesland (1918) en Texel (1927)
schreef Thijsse voor een volgende generatie Neder
landers de albums Waar wij wonen (1937) en Onze
groote rivieren (1938), geïllustreerd met grote aqua
rellen van 21 bij 18 cm door Jan Voerman Jr. (1890
1976). Van elk van de laatste twee albums werden
meer dan 100.000 exemplaren verkocht.
Zijn leven lang signeerde Voerman zijn kunstwer
ken met 'Junior', ter onderscheid van zijn vader Jan
Voerman Senior, de bekende IJsselschilder die met
zijn gezin in Hattem woonde. Daar is nu het mooie
Voermanmuseum. De band met de Verkadealbums
kwam tot stand door de grootvader van moeders
kant, Ericus Verkade, directeur van de gelijknamige
fabriek van koekproducten. Hij vroeg zijn schoonzoon
Jan Voerman Sr. mee te werken aan de illustraties in
natuuralbums. Deze zag er niet veel in en schoof de
vraag door naar zijn zoon Jan, die toen pas 15 jaar
oud was. Jan Voerman Jr. begon met het maken van
de aquarellen voor het album Lente (1906). Hij onder
hield contact met Jac.P. Thijsse over de plaatjes van
planten, vogels, stadsgezichten en landschappen. In
die tijd waren er nog geen kleurenfoto's! Tussen 1906
en 1940 maakte Jan Voerman Jr. samen met andere
kunstenaars zeer veel plaatjes voor 25 Verkadealbums,
alleen in WBIonde duinen (1910) en Zeewateraquarium
en terrarium (1930) staan ze niet. In de kunstwereld
keek men wat neer op Voerman als 'illustrator'.
Van het publiek kreeg hij overwaardering, van kunst
historische zijde juist onderwaardering.
Na 1970 kwam Jan Voerman Jr. weer in de belangstel
ling bij de toen opkomende milieubeweging en
de natuurbescherming.
In Waar wij wonen vertelt Thijsse vooral over de
natuurlandschappen van geheel Nederland. Hij be
handelt zo de landschappen van rivierklei, zeeklei,
veen, duinen, zand en krijt/löss. De variatie aan
grondsoorten als basis dus van de verscheidenheid
aan landschappen. Hij vermeldt al wandelend of fiet
send veel persoonlijke herinneringen en neemt de
lezer als het ware aan de hand. Ook kiest hij goede
voorbeelden. Thijsse is hier de echte leraar. Hij was
niet volledig, want we missen de zeeklei van Friesland
en Groningen, de agrarische veenlandschappen, hei-
deontginningen en droogmakerijen.
Belangrijk is zijn benadering vanuit de natuur én van
uit de mens, want Nederland heeft voornamelijk cul
tuurlandschappen die door beide zijn gevormd.
Wil men 'landschapsschoon' behouden dan moet
men er meer van weten: kennis als basis van be
scherming! Dat leidde bij Thijsse tot een oproep om
de Vereeniging tot Behoud van Natuurmonumenten
in Nederland te steunen.
In 'Onze groote rivieren' behandelt Jac.P. Thijsse de
landschappen van Zuid-Nederland met aandacht
voor de steden Maastricht, Dordrecht, Rotterdam,
Brielle, Zierikzee en Veere. Een grote kaart (schaal
1:600.000) laat dit gebied zien. Er is veel aandacht
voor riviermonden, zeegaten en duinen. De laatste
iconische plaat in dit album betreft De Beer met
duinen, slikken en Brielle aan de horizon. Het is moge
lijk dat Thijsse ook heeft nagedacht over een album
Noord-Nederland met verandering van Zuiderzee in
IJsselmeer, Waddenzee en Waddeneilanden.
De albums 'Waar wij wonen' en 'Onze groote rivieren'
geven de kenners van natuur en landschap een nogal
nostalgisch beeld van Nederland van ruim 80 jaar
geleden, nu vaak een streefbeeld bij recent natuur-
herstel. Wij zijn Thijsse zeer erkentelijk.
Deze plaat uit 'Waar wij wonen' heet 'Duindoorns
en vlieren'. Bladerend door dit prachtige Verkadeal-
bum valt mij vooral de mooie zeereep op met de
grijsgroene duindoornstruiken met hier en daar een
bloeiende vlier. In de tekst noemt Jac.P. Thijsse het
'de morgenzon-duinhelling op Westerschouwen'.
Officieel heet het Westenschouwen, een foutje dat
veel wordt gemaakt. Als je de plaat wat beter bekijkt
en er de topografische kaart bij pakt, is het niet
moeilijk de juiste plaats te vinden.
De schilder Jan Voerman Jr. stond op het smalle duin
aan het eind van de Kampweg waar de dijk begint van
de Westenschouwense Inlaag. Het duin bestaat er
slechts uit één smalle zeereep van 200 meter. Aan de
zeekant links stuift vers zand naar binnen, ook onder
de struiken. Zowel duindoorn als vlier zijn hier door
de vogels, die met hun uitwerpselen de onverteerde
zaden achterlieten, gebracht. Vooral de duindoorn
beschermt het duin goed, want ook mensen lopen
niet door de stekelige struiken. De vlieren dragen
hun witte schermvormige bloemen en het is dus de
maand mei.
vr ONZE
CPOOTE
RIVIEREN
DOOP
DP7AC PTHySSE
De omslagen van 'Waar wij wonen' (1937) en 'Onze groote rivieren' (1938). Beide zijn een ontwerp van Cornelis Rol.
