het zuiden. Zeker wat de bouwkunst
betreft. De bekappingen van de kerken
komen vanuit Vlaanderen met wortels
verder in het zuiden. De bouw van
hallenkerken eveneens. Het woord
Scheldegotiek is nog steeds niet
genoemd. Daarvan zijn voorbeelden in
deze kerk te vinden, in Middelburg, en in
de St. Bavo te Aardenburg.
Zoals reeds gezegd, van 1400 af gaat het
met de geloofsbeleving in de neer. De
moderne devotie, Windesheim enz. de
broeders des gemenen levens, trachten
het geestelijk leven te verheffen maar er
treedt over de gehele linie een verstarring
in waarbij het sola fide geheel naar de
achtergrond verdwijnt. U weet het: Luther
zal op het ,,door het geloof alleen" de
nadruk leggen. In de 16e eeuw komt de
grote verandering. Er komen
wederdopers, doospgezinden,
aanhangers van Menno Simons en de
calvinisten. In Zeeland betekenen de jaren
1566-1574 een ommekeer. Middelburg
gaat over naar de Prins in 1574. De
kloosterlingen van de abdij verlaten dë
stad en mogen niets meenemen dan hun
habijt, maar hun mantels waren ruim en er
kon veel onder worden verborgen.
De kerken gaan over in handen van de
protestanten.
Die 16e eeuw komt ons wat kerken betreft
op grote verliezen te staan. In 1530 komt
de Felix Quade Saterdacht, de stormvloed
van 5 november, die grote gebieden van
Zeeland van de kaart laat verdwijnen. Van
de kerken van Noord-Beveland is weinig
meer over dan de toren van Kortgene; om
de middeleeuwse toren is in 1700 de
bestaande heen gebouwd.
Groter nog is het verlies van het oostelijk
deel van Zuid-Beveland, met de stad
Reimerswaal. De fundamenten van de
kerk van Nieuwlande komen bij eb nog
boven water.
St.-Philipsland verdwijnt. Borsele
eveneens.
Wanneer deze gebieden weer gedeeltelijk
worden drooggelegd, Noord-Beveland in
1598, Borssele in 1616, St.-Philipsland in
1645, komen er andere dorpen, andere
kerken de renaissance beïnvloedt de
bouw van de dorpen.
Protestantse kerkbouw
Er is ook sprake van een protestantse
kerkbouw, met een ronde vorm van de
kerk. IJzendijke, de Oostkerk in
Middelburg. Over de bouw van
laatstgenoemde kerk heeft men lang
gedaan, van 1647-1667, maar de
achtkant, die de ronde vorm geeft heeft
de uitdrukkelijke bedoeling dat het Woord
centraal komt te staan, het is duidelijk dat
het Woord met een hoofdletter wordt
geschreven.
Wij moeten met zevenmijlslaarzen de
geschiedenis door: in de Bataafse tijd, in
1798 komt de scheiding van toren en kerk,
een scheuring die nog invloed heeft. De
toren gaat naar de burgerlijke gemeente,
de kerk blijft aan de kerkelijke gemeente.
Dat heeft zijn consequenties voor het
luiden van de klok, het onderhoud enz.
In de kerk van Hulst komt een protestants
en een katholiek gedeelte. De scheidings
muur wordt pas veel later afgebroken.
Dan het verdwijnen van kleine kerken:
die van Baarsdorp in 1880, die van
Sinoutskerke in 1906, de kerk van het
Zuidbevelandse Wissenkerke in begin
vorige eeuw, de toren rond 1870.
De vorige eeuw is er een van afbraak:
kerken worden ontluisterd, kolenhokken
aangetimmerd, schoorstenen dwars door
daken getrokken. Onder invloed van
De Stuers begint aan het eind van de
eeuw het getij te kenteren. Voor
verschillende kerken is het te laat.
We rijden door het Zeeuwse land: We zien
de torens en wanneer we met de ski-line
vertrouwd zijn weten we waar we op aan
rijden. Maar het is goed dat er een kerken-
route komt en dat men ook de kerken van
binnen bekijkt. Dit jaar heb ik me
voorgenomen elke maand in een andere
kerk een preek te beluisteren. Begonnen
met Ritthem, de kerk is bij de restauratie
niet bepleisterd. Ook daaraan is de
restauratie af te lezen. Elke generatie heeft
zijn eigen standpunt ten opzichte van
restauraties. Het kerkje van Kleverskerke
is goed 100 jaar oud, gezellig en
ouderwets, Biggekerke waar de kerk heel
letterlijk in het midden staat heeft de
stoerheid van de middeleeuwen geheel
bewaard. Kloetinge, daar zijn we nu.
Nisse
Maar laten we eerst naar Nisse gaan, met
de gepolychromeerde apostelbeelden, de
preekstoel, het houtsnijwerk en de
grafstenen.
U weet het: vroeger werd in de kerken
begraven en hoe rijker hoe mooier de
steen. In 1795 onder invloed van de trits:
vrijheid, gelijkheid en broederschap
werden wapens weggenomen uit de
kerken en weggehakt van de grafstenen.
Bij het bekijken van de stenen in Nisse viel
het me op, dat één van de stenen
gedeeltelijk was bewaard met name waar