het zuiden. Zeker wat de bouwkunst betreft. De bekappingen van de kerken komen vanuit Vlaanderen met wortels verder in het zuiden. De bouw van hallenkerken eveneens. Het woord Scheldegotiek is nog steeds niet genoemd. Daarvan zijn voorbeelden in deze kerk te vinden, in Middelburg, en in de St. Bavo te Aardenburg. Zoals reeds gezegd, van 1400 af gaat het met de geloofsbeleving in de neer. De moderne devotie, Windesheim enz. de broeders des gemenen levens, trachten het geestelijk leven te verheffen maar er treedt over de gehele linie een verstarring in waarbij het sola fide geheel naar de achtergrond verdwijnt. U weet het: Luther zal op het ,,door het geloof alleen" de nadruk leggen. In de 16e eeuw komt de grote verandering. Er komen wederdopers, doospgezinden, aanhangers van Menno Simons en de calvinisten. In Zeeland betekenen de jaren 1566-1574 een ommekeer. Middelburg gaat over naar de Prins in 1574. De kloosterlingen van de abdij verlaten dë stad en mogen niets meenemen dan hun habijt, maar hun mantels waren ruim en er kon veel onder worden verborgen. De kerken gaan over in handen van de protestanten. Die 16e eeuw komt ons wat kerken betreft op grote verliezen te staan. In 1530 komt de Felix Quade Saterdacht, de stormvloed van 5 november, die grote gebieden van Zeeland van de kaart laat verdwijnen. Van de kerken van Noord-Beveland is weinig meer over dan de toren van Kortgene; om de middeleeuwse toren is in 1700 de bestaande heen gebouwd. Groter nog is het verlies van het oostelijk deel van Zuid-Beveland, met de stad Reimerswaal. De fundamenten van de kerk van Nieuwlande komen bij eb nog boven water. St.-Philipsland verdwijnt. Borsele eveneens. Wanneer deze gebieden weer gedeeltelijk worden drooggelegd, Noord-Beveland in 1598, Borssele in 1616, St.-Philipsland in 1645, komen er andere dorpen, andere kerken de renaissance beïnvloedt de bouw van de dorpen. Protestantse kerkbouw Er is ook sprake van een protestantse kerkbouw, met een ronde vorm van de kerk. IJzendijke, de Oostkerk in Middelburg. Over de bouw van laatstgenoemde kerk heeft men lang gedaan, van 1647-1667, maar de achtkant, die de ronde vorm geeft heeft de uitdrukkelijke bedoeling dat het Woord centraal komt te staan, het is duidelijk dat het Woord met een hoofdletter wordt geschreven. Wij moeten met zevenmijlslaarzen de geschiedenis door: in de Bataafse tijd, in 1798 komt de scheiding van toren en kerk, een scheuring die nog invloed heeft. De toren gaat naar de burgerlijke gemeente, de kerk blijft aan de kerkelijke gemeente. Dat heeft zijn consequenties voor het luiden van de klok, het onderhoud enz. In de kerk van Hulst komt een protestants en een katholiek gedeelte. De scheidings muur wordt pas veel later afgebroken. Dan het verdwijnen van kleine kerken: die van Baarsdorp in 1880, die van Sinoutskerke in 1906, de kerk van het Zuidbevelandse Wissenkerke in begin vorige eeuw, de toren rond 1870. De vorige eeuw is er een van afbraak: kerken worden ontluisterd, kolenhokken aangetimmerd, schoorstenen dwars door daken getrokken. Onder invloed van De Stuers begint aan het eind van de eeuw het getij te kenteren. Voor verschillende kerken is het te laat. We rijden door het Zeeuwse land: We zien de torens en wanneer we met de ski-line vertrouwd zijn weten we waar we op aan rijden. Maar het is goed dat er een kerken- route komt en dat men ook de kerken van binnen bekijkt. Dit jaar heb ik me voorgenomen elke maand in een andere kerk een preek te beluisteren. Begonnen met Ritthem, de kerk is bij de restauratie niet bepleisterd. Ook daaraan is de restauratie af te lezen. Elke generatie heeft zijn eigen standpunt ten opzichte van restauraties. Het kerkje van Kleverskerke is goed 100 jaar oud, gezellig en ouderwets, Biggekerke waar de kerk heel letterlijk in het midden staat heeft de stoerheid van de middeleeuwen geheel bewaard. Kloetinge, daar zijn we nu. Nisse Maar laten we eerst naar Nisse gaan, met de gepolychromeerde apostelbeelden, de preekstoel, het houtsnijwerk en de grafstenen. U weet het: vroeger werd in de kerken begraven en hoe rijker hoe mooier de steen. In 1795 onder invloed van de trits: vrijheid, gelijkheid en broederschap werden wapens weggenomen uit de kerken en weggehakt van de grafstenen. Bij het bekijken van de stenen in Nisse viel het me op, dat één van de stenen gedeeltelijk was bewaard met name waar

Tijdschriftenbank Zeeland

Bulletin Stichting Oude Zeeuwse kerken | 1977 | | pagina 7