10
Maar er is een groot verschil tussen al
les bewaren en een overblijfsel van de
ondergang redden. Welnu, wat we in
Zeeland nog bezitten aan oude kerken
is niet meer dan zo'n overblijfsel. Om
streeks 1500 stond er op wat nu
Zeeuws grondgebied is een zwerm van
210 parochiekerken. Daarvan zijn er nu
nog zo'n 55 stuks terug te vinden, x) De
rest is in de loop van de tijd ten onder
gegaan.
Verliezen door watersnood en oorlog
Van die 210 kerken uit 1500 zijn we er
dus meer dan 150 kwijt geraakt. De
grote klap viel al heel lang geleden, nl.
in de 16e eeuw. Zeeland maakte toen
een rampzalige periode door. Waters
nood en oorlog teisterden het gewest.
Met het land van Reimerswaal verdwe
nen 21 parochiekerken in de golven;
met het middeleeuwse eiland Borssele
5, met het middeleeuwse Noord Beve
land 12; op het eiland Wolfaartsdijk
gingen er 3 in het water ten onder, op
het Schouwense Zuidland en elders op
Schouwen en Tholen 9, op diverse
punten in Zeeuws Vlaanderen 14.
Dit zijn onvoorstelbaar grote aantallen.
In één eeuw verloor men dus ongeveer
70 kerkgebouwen door watersnood, een
derde deel van het totaal. Daar bleef
het niet bij. Door oorlogshandelingen
werden er tientallen geheel of gedeel
telijk verwoest, en vele daarvan ver
dwenen voorgoed uit het gezichtsveld.
Zonder gevaar voor overdrijving mogen
we stellen dat er omstreeks 1600 niet
meer dan 90 kerken over waren van de
210 die aan het begin van de eeuw in
stad en land van Zeeland te vinden wa
ren. In de 16e eeuw verloor Zeeland
derhalve gemiddeld 1, 2 kerkgebouwen
per jaar en dat gerekend over een pe
riode van 100 jaar.
Verliezen na 1600
Gelukkig hebben we sindsdien andere
tijden gekend, maar dat neemt niet weg
dat door allerlei omstandigheden ook
na 1600 oude kerkgebouwen het veld
moesten ruimen.
Van de zojuist genoemde 90 stuks, die
de catastrofes van de 16e eeuw hebben
overleefd, gingen er sindsdien 35 verlo-
en, zodat er van de 210 exemplaren uit
1500 thans nog maar 55 over zijn.
x) De cijfers hier genoemd zijn globaal. Ze zijn voor
wat 1500 betreft gebaseerd op Joosting en Muller en
op de Historische Atlas van Nederland, het stuk dat
betrekking heeft op de kerkelijke indeling in 1559.
Heinkenszand. Ned. Herv. kerk. In de 1 9e eeuw in deze vorm gebracht met behoud van diverse oudere onder
delen.
Stavenisse. Kerkgebouw opgetrokken in het begin van deze eeuw; een oud grafmonument vond er een nieuw
onderdak.
