16
dij, het oerbegin der stad, vatte op ver
schillende plaatsen vlam: de abtswo
ning en de refter, de Oude en Nieuwe
Statenzaal, de woning van de commis
saris der koningin, het polderhuis en
het hotel De Abdij brandden af; de
voormalige kanunnikenwoningen
waarin het depot van het rijksarchief
gevestigd was liepen aanzienlijke scha
de op maar konden behouden worden",
aldus De Bree in Zeeland 1940-1945.
In het voorbericht van zijn Monumenten
van Middelburg zegt Unger dat de
branden in korte tijd een belangrijk deel
der oude stadskern vernietigde. "Het
historisch stadsbeeld der middeleeu
wen, voorzover in het stratenplan nog
voortlevend, werd voor een groot deel
verwoest; één derde doch welk een
derde - der op de gemeentelijke mo
numentenlijst vermelde gebouwen
werd óf zwaar beschadigd óf ging ge
heel verloren".
De Bree nogmaals: "het abdijcomplex,
dat in schoonheid de indrukwekkendste
abdijen en kloosters van de latijnse
landen evenaarde, was barbaars ge
schonden, Verder was de Nieuwe Kerk
uitgebrand, de Koorkerk zwaar be
schadigd. De Lange Jan, tussen beide
was schier onherkenbaar verminkt; de
torenstomp leek het gigantisch model
van een granaathuls".
1953
Eigenlijk is het ongelovelijk in het ar
tikel van ir. H. de Lussanet de Sablonie-
re uit 1953 over de restauratie van de
abdijkerken te lezen hoe goed het her
stel van gebouwen en interieur is ge
slaagd, toen al. De architecten H. van
der Kloot Meyburg en ir. A. Rothuizen
worden lof toegezwaaid. Hierin worden
opmerkingen gemaakt die op de ar
chitectuur van het gehele complex een
merkwaardig licht werpen. "Lag bij de
Gothische kerken en basilieken in ons
land de toren vrijwel steeds vóór de
westgevel en bepaalde deze nog eens
te meer de gerichtheid op het oosten,
hier heeft men bewust dit systeem niet
toegepast. De Lange Jan werd geplaatst
tegen de zuidgevel van het koor, zodat
de zon de schaduw van zijn spits deed
strijken over de gehele uitgestrektheid
van het klooster van de morgen tot de
avond". Jan de Meyer was de architect
van de vernieuwde Lange Jan.
In het artikel van De Lussanet valt ook
te lezen dat het een gelukkige gedachte
is geweest de best bewaarde grafzerken
en het monument van de Evertsens, dat
in de Nieuwe Kerk niet gehandhaafd
kon worden, in het middelkoor - de
"tussenkerk" - bijeen te brengen, een
"gedachteniskapel" als het ware. Ge
roemd wordt de "versiering van de
wanden in de Koorkerk, enerzijds door
de oude indeling der muren met lise
nen en lijsten, bogen en friesen, welke
haar functie van hoogkoor der Abdij
kerk verraden, anderzijds door het oude
grafmonument van Graaf Willem II en
de oude grafzerk tegen de overliggende
wand opgesteld".
De middeleeuwse tegelvoer bestaande
uit kleine geel en bruin verglaasde te
geltjes, door Frederiks gevonden, werd
in ere hersteld en aangevuld.
Ingaand op bouw en ligging van de
kerken zegt De Lussanet dat het haast
vanzelfsprekend lijkt dat koor en schip
op het einde der Middeleeuwen tot
twee volmaakt gescheiden kerken wer
den zonder dat dit eigenlijk veel afbreuk
deed aan de ruimtelijke werking. "Inte
gendeel, zou men bijna zeggen, want
de doorblik vanuit de Nieuwe Kerk naar
het koor, die tijdens de laatste restau
ratiewerken een tijdlang mogelijk was,
heeft geen zodanige verrassing op kun
nen leveren, dat men over het weder
om sluiten van de scheidingswand tus
sen de beide zo verschillende delen
veel spijt behoeft te hebben".
1970
De restauratie van het abdijcomplex
kan men gevoegelijk op een kwart
eeuw stellen. Voor de bouwmeesters
van de restauratie, renovatie zo men
wil, tekenen prof. ir. J. F. Berghoef en
ir. H. de Lussanet de la Sablonière. Zij
ontwierpen ook het gebouw voor de
nieuwe provinciale griffie.
Ir. de Lussanet is de man geweest die
gedurende de gehele periode leiding
aan het werk heeft gegeven. Binnen
niet lange tijd zal van zijn hand een
boek over de restauratie van dit mach
tige complex verschijnen. Wij kunnen
thans de woorden van Unger in zijn
Monumenten aanvullen, wanneer hij
hoopt dat zijn boek allen die het oude
Middelburg hebben gekend en lief ge
had, naast de weemoed om wat verlo
ren ging voor goed, in woord en beeld
vreugde geven bij de opgewekte herin
nering aan veel, dat ook hun dierbaar is
geweest. In 1980 ziet Middelburg er an
ders uit dan vóór mei 1940: er is veel
verloren maar ook veel aan schoonheid
herwonnen.
Detail restauratie beeldnis boven Balanspt
tijd van Frederiks.
