6
De bestektekeningen die Sebastiaan de Roy in 1656 maakte voor de uitbreiding van de kerk (foto RDMZ)
Een vestingfunctie zoals IJzendijke die
had werd al eerder in de 80-jarige oorlog
toegekend aan Willemstad. Ook hier, op
een strategisch belangrijk punt aan het
Hollands Diep, werd een al bestaand
dorpje in korte tijd omgevormd tot een
hypermoderne vesting. De verdedigings
werken die omstreeks 1585 werden aan
gelegd, vertonen grote overeenkomst
met die van IJzendijke, De aanleg binnen
de omwalling wijkt echter sterk af, door
dat men hierde al bestaande dorpsaanleg
volgde: een rechthoekig, symmetrisch
geheel rondom een brede straat die de
haven met het vierkante kerkhof verbindt
(vergelijk de aanleg van een dorp als Co-
lij nsplaat). Op het kerkhof de hervormde
kerk van Willemstad, die in een aantal op
zichten aan die van IJzendijke doet den
ken, zodat we hiermee via een omweg,
die zijn nut in de loop van dit verhaal nog
zal bewijzen, weer terug zijn gekeerd tot
ons uitgangspunt en eigenlijke onder
werp.
Reeds in 1605, een jaar na de verovering
op de Spanjaarden, kregen de inwoners
van IJzendijketoestemming een eigen
predikant te benoemen. Aanvankelijk
kerkte men ineen particulier huis, maar in
1611 ontving men van de Staten-Gene-
raal ten behoeve van de bouw van een
godshuis een hoeveelheid geld benevens
de toestemming tot het heffen van 'eeni-
ge matelijke impositiezoo op de bieren
als op het gemaal' (met andere woorden
een belasting op de eerste levensbehoef
ten bieren meel). In 1612 kwamen ook de
Staten van Zeeland met een subsidie over
de brug en het is waarschijnlijk dat men
nog in datzelfde jaar met de bouwvan de
kerk begon en dat in 1614dewerkzaam-
heden werden voltooid. De kerk waarover
IJzendijke na deze bouwcampagne be
schikte was kleiner dan de huidige;
slechts het oostelijke gedeelte, een cen-
traalbouw op achtkante plattegrond en
gedekt door hetthans nog aanwezige
tentdak met klokketorentje, stond over
eind. Het westelijke deel werd eerst onge
veer een halve eeuw later aangebouwd.
De kerk van IJzendijke was niet alleen de
eerste voorde protestantse eredienst ge
bouwde kerk in Zeeland, maar ook een
der eerste als zodanig gebouwde kerken
in de gehele noordelijke Nederlanden. De
primeurinonslandhad Willemstad, waar
van 1597 tot 1607 de hervormde kerk,
eveneens een achtzijdige centraalbouw,
verrees. Dat de eerste protestantse ker
ken niet in de grote bevolkingscentra wer
den gebouwd, maar in betrekkelijk kleine
plaatsjes als IJzendijke en Willemstad, is
eenvoudig te verklaren. Nagenoeg overal
hadden de protestanten immers de be
schikking gekregen over de van de
rooms-katholieken afgenomen middel
eeuwse kerken; dientengevolge waren zij
slechts in nieuwe nederzettingen ge
noodzaakt een kerkte bouwen. In een rijk
