8
van de horizon doorbreken". Met deze zin
begint het artikel wat in de Provinciale
Zeeuwse Courant van vorige week zater
dag stond, een bijzonder goed artikel van
Gerard van Loo, Ik denk dat velen van U
dit artikel waarin opeen uitstekende wijze
de aandacht op de Stichting Oude Zeeuw
se Kerken werd gevestigd, hebben gele
zen en ikdenkookdatwehetmetde
strekking van het artikel in zeer belangrij
ke mate eens zijn.
Het klinkt een beetje chauvinistisch als ik
zeg dat het compliment aan de kerktorens
waarmee dat artikel begon, toch wel spe
ciaal voor Kapelle geldt. Het mag dan
chauvinistisch zijn maar ik meen het wel
dat het heel speciaal voor Kapelle van toe
passing is. We zitten in de kerk maar ik wil
beginnen eerst iets over de toren te zeg
gen.
U weet, althans velen van U zullen dat
weten, dat de kerk en de toren en dat geldt
niet alleen voor Kapelle, juridisch geen
eenheid is. De kerktorenszijn op grond
van de Staatsregeling van 1798 door de
overheid genaast. Dat was in het vierde
jaar van de Bataafse vrijheid zoals dat in
die tijd heette. Alle oude kerktorens zijn in
dietijd eigendom geworden van de bur
gerlijke gemeenten. Voor de kerkelijke ge
meenten is dat in zoverre gunstig dat dan
ook het onderhoud en de restauratie
daarvan niet direct een zorg zijn.
Maarhistorischen bouwkundig is de kerk
en detoren natuurlijk wel een eenheid,
vandaardatikdatdan ook altijd gezamen
lijk bekijk. Dus nogmaals: eerst iets over
detoren van Kapelle.
Het is een heel bijzondere toren. Het is
punt één de hoogste toren in Zuid-Beve
land, 65 meter hoog. Het is een kolossale
toren, als U van buiten aankomt en U be
kijkt die steenkolos eens goed, dan komt
U hier zeker van onder de indruk.
Wat ook bijzonder is aan deze toren, is dat
de hele spits van baksteen gemetseld is,
iets wat ook heel weinig voorkomt. Behal
ve het feit dat het de hoogste toren van
Zuid-Bevel and is, is het ook de oudste, of
in iedergeval één van de oudste.
Er zijn drie torens op Zuid-Beveland, dat
zijn Oudelande, Baarland en Kapelle, die
nog uit het begin van de 14de eeuw date
ren. Alle andere torens en erzijn nog een
aantal andere torens uit de 14de eeuw
zoals Nisse, 's Heer Abtskerke en 's Heer
Arendskerke bijvoorbeeld, zijn allemaal
jonger dan deze drie. Dat zult U ook kun
nen zien aan het uiterlijk van detoren,
want alleen deze torens van Oudelande,
Baarland en Kapelle hebben gevelvlakken
waarop geen enkele versiering is aange
bracht, behalve de galmgaten daarin. U
dient watdetoren betreft ookte letten op
het jaartal 1427 in de zandstenen lijst bo-
vendeingang.HiermoetUzichnietop
verkijken, want dit jaartal is niet het bouw
jaarvan detoren. Ikheb U net gezegd:
deze toren dateert uit het begin van de
14de eeuw, dus de tijd kort na 1300 en het
jaartal 1427 is dus ongeveer honderd jaar
lateraangebracht. Wat het precies bete
kent is nooit helemaal duidelijk gewor
den. Het is waarschijnlijk dat in 1427 de
ingangspartij aan detoren istoegevoegd.
Het is ook waarschijnlijk dat in die tijd het
kerkschip, waarin we ons nu bevinden,
gebouwd is. Zei het dat de huidige vorm
van het kerkschip pas latertot stand geko
men is.
Maar nog even terug naar de toren op
zich. U ziet op die toren dat daar de be
wuste vier hoektorentjes op staan. Ook
dat is heel bijzonder. Over de betekenis
van die hoektorentjes is in de loop van
vele jaren gefilosofeerd. Erisookop ver
schillende plaatsen overgeschreven. Het
zou er iets mee te maken hebben dat Ka
pelle de oudste hoofdplaats van het deke-
naatZuid-Beveland geweest is, het zou
ook ietste maken hebben met het feit dat
de kerk van Kapelle kapittelkerk geweest
is. Geen van deze dingen is waar. De
hoektorentjes is een uitingsvorm van de
Vlaamse gotiek waaronder deze toren ge
bouwd is en dat is ook de enige betekenis.
Het bijzondere zit er nog wel in dat Kapel
le in wijde omtrek de enige toren is, die
deze hoektorentjes nog heeft. Er is name
lijk ook een aantal andere torens, die deze
hoektorentjes heeft gehad, bijvoorbeeld
Nisse is een toren die dan wat jonger is
dan Kapelle, maar van Nisse is bekend dat
die zelfde hoektorentjes in 1805 afgebro
ken zijn wegens bouwvalligheid en in We-
meldinge idem dito. In Wemeldinge zijn
de hoektorentjes al in 1607 afgebroken,
maar ze hebben er wel op gestaan. Verder
is het vrijwel zeker dat ze ook in Baarland,
iets minderzeker in 's Heer Arendskerke
aanwezig geweest zijn.
Dan over de toren nog hetvolgende: eris
een legende die verhaalt dat er destijds
twee zusters waren; de ene liet de toren
van Kloetinge bouwen en de andere die
van Kapelle. De torens werden gebouwd
door dezelfde bouwmeester. Toen de bei-
detorens klaar waren ontdekte men dat
ze niet even hoog waren, terwijl de op
dracht van de zusters was dat ze even
hoog moesten worden. De bouwmeester
was hierover zo teleurgesteld dat hij zich
verhing aan de torenspits van Kloetinge.
Dit is duidelijk een legende waar niets van
klopt, want de toren van Kloetinge is on
geveer 150 jaar later gebouwd dan die
van Kapelle, dus het is erg moeilijk om dat
verband te leggen.
Eenanderelegendedieookietsmetde
toren van Ka pel Ie te maken heeft en waar
duidelijk iets meer verband in zit, is de
legende van de gebarsten torenklok. Voor
zover U met het Zeeuwsch sagenboek be
kend bent, zult U misschien ook de legen
de van de gebarsten torenklok hebben ge
lezen. Joost Bijlo was een boer die in de
omgeving van Kapelle woonde en wel
een zeer ongodsdienstige boer, die altijd
overal commentaar ophad.Eénvande
dingen die Joost Bijlo zei, dat was: het
luiden van de torenklok wanneer er ie
mand begraven wordt, dat stelt niets voor
en dat moet ook helemaal niet gebeuren.
Als ze, wanneer ik begraven wordt, de
torenklok luiden, dan hoop ik dat hij barst.
De legende verhaalt dan ook, dat de klok
tijdens het luiden bij de begrafenis van
Joost Bijlo barstte. En velen die deze le
gende kenden, hebben altijd gedacht: dat
is ook flauwe kul. Totdat we enkele jaren
geleden hebben ontdekt dat in deze le-
gendetoch wel een grote kern van waar
heid zou kunnen zitten.
Bij het zoeken naar andere zaken vonden
we namelijkdat omstreeks 1790 in Kapel
le inderdaad een gebarsten torenklok
aanwezig was en tevens dat in dezelfde
tijd de boer Joost Bijlo in Kapelle leefde
en er overleed.
Het werkelijk bewijs van het barsten van
de klok tijdens de begrafenis van Joost
Bijlo is niet geleverd, maar wel zijn hier
mede duidelijke aanknopingspunten ge
vonden. Voor degenen die hierover meer
willen weten is over deze legende en wat
hieraan is uitgezocht een artikel versche
nen in het historisch jaarboek van de
Heemkundige Kring De Bevelanden 1980.
U zou dat dus allemaal kunnen nalezen.
Verdereen aantal zaken over de kerk. Zo
als heel veel kerken uit dezelfde tijd is ook
deze kerk zoals ze er nu staat, gebouwd in
verschillende fasen. En er is een tijd ge
weest dat er een andere kerk stond dan de
huidige. Het oudste gedeelte van de be
staande kerk is het zuiderkoor. Dit dateert
uit het begin van de 14de eeuw. Het schip
van de kerk is waarschijnlijk gebouwd in
het begin van de 15de eeuw, hoewel de
huidige vorm van het schip met de beide
zijbeuken later tot stand is gekomen, om
streeks 1480.
De zuiderkapel, aangebouwd aan de zuid
zijde van de toren, dateert van omstreeks
1500, evenals het noorderkoor. De grafka
pel tegen de noordgevel is nog uiteen
wat latere tijd.
Tijdens de restauratie die uitgevoerd is in
de periode 1963-1967 zijn in het schip van
de kerk de fundamenten gevonden van
een ouder kerkschip. Dit waren tufstenen
fundamenten uit de 11de of 12de eeuw en
een duidelijk bewijs van het bestaan van
een ouder kerkgebouw dan het bestaan
de.
Vooreen dorpskerkis hetvrij bijzonder
dat nog zo'n groot aantal grafstenen uit
de 15de tot de 17de eeuw bewaard geble
ven zijn. Deze grafstenen ziet U vooreen
groot gedeelte tegen de zuidmuur staan.
Ze zijn daar netjes op een rij gezet, 22
stuks van de in totaal 44 die nog in de kerk
aanwezig zijn. Ze staan op deze plaats
sedert 1894. In dat jaar heeft men name
lijk een drastische verandering van het
interieur van de kerk doorgevoerd, een
soort interne restauratie.
