De Hervormde Kerk van
's Heer Arendskerke
9
Een andere bijzonderheid van de kerk is
het houten tongewelf in het zuiderkoor.
Dit is een tongewelf wat als weinig andere
in Nederland, nog dateert uit het begin
van de 14de eeuwen nog steeds in een
vrij originele vorm aanwezig is.
De twaalf apostelbeelden, U zieteraan
iedere kant in de zijbeuken onder de over
kapping zes stuks, zijn ook zeer de moeite
waard. U vindt dergelijke beelden in deze
vorm in Zeeland verderalleen nog in Nis-
se, Kloetingeen Brouwershaven.Zezijn
aangebracht in de tijd dat het kerkschip
z'n huidige vorm kreeg, omstreeks 1480.
Tevens zitten in de vier hoeken van het
middenschip helemaal bovenin, vier der
gelijke beelden uit dezelfdetijd. Deze
beelden geven een voorstelling van de
vier Westerse kerkvaders, die op symboli
sche wijze het dak van de kerk dragen:
Gregorius, Hieronymus, Ambrosius en
Augustinus. Ookwil ik Uwaandachtvesti-
genopdepilarendieUin deze kerk ziet en
die in het gebouw een tamelijk overheer
sende rol spelen. Let U vooral op de kool
bladkapitelen aan de bovenkant van deze
pilaren en dan speciaal op het verschil
tussen de kapitelen aan de pilaren in het
kerkschip en die aan de pilaren tussen het
noorder- en het zuiderkoor. U zult daar
aan kunnen zien dat de pilaren tussen de
beide koren honderd jaar jonger zijn dan
die in het kerkschip. De pilaren tussen
Noorder-en Zuiderkoorzijn aangebracht
toen het Noorderkoor aangebouwd is.
Misschien de grootste bijzonderheid van
de kerkzijn de beide koorbanken. Zestaan
tegen de gevel in het noorderkoor en zijn
in de kerk aanwezig sedert het jaar 1503.
In dit jaar is de kerk van Kapel Ie tot kapit
telkerk verheven. Datwil zeggen dat er
vanaf die tijd een kapittel van kanunniken
onder leiding van een deken aan de kerk
verbonden was. Hoe bijzonder was dat
nu? De kapittelkerk in de middeleeuwse
katholieke kerk was een bepaald instituut
en kwam hier te lande van oorsprong
voor in de Domstad Utrecht, waar een
vijftal kapittelkerken waren. Verder waren
er vijf kapittelkerken in de moederkerken
in het oosten van het land en dan zijn
vanaf 1296 op 27 plaatsen in het diocees
Utrecht nog kerken tot kapittelkerk verhe
ven. In de periode van ruim twee eeuwen,
van 1296 tot 1503, waren dat 27 kerken op
een totaal van meer dan duizend in het
hele diocees Utrecht. De laatste van de 27
kapittelstichtingen was Ka pel Ie. In heel
Zeeland waren acht kapittelkerken: de
Noordmonster en de Westmonster in
Middelburg, West Souburg, Veere, Zierik-
zee, Sint Maartensdijk, Reimerswaal en
de achtste in Kapelle.
Het enige tastbare bewijs wat er van de
kapittelstichting is overgebleven, zijn de
koorbanken, vandaar de grote historische
waarde hiervan.
Ten aanzien van de koorbanken wil ik U
nog iets zeggen wat misschien een beetje
karakteristiek is voor de tijd waarin het
zich afspeelde en het is ook een primeur
dat U dat op dit moment hoort. Nog maar
enkele maanden geleden hebben we nog
eens alle notulenboeken van de vergade
ringen van kerkvoogden en notabelen uit
de vorige eeuw doorgelezen en hierin
kwamen we in 1897 een merkwaardig
voorval tegen. Het was een jaar nadat er
een restauratie klaar kwam. De wijzigin
gen van 1894, waarbij men onder andere
de grafzerken tegen de muur had ge
plaatst, bleken een zodanige miskleun ge
weest te zijn dat men in 1896 weer de hele
zaak op z'n kop zette en één van de dingen
waar men toen mee zat, was dat men
geen plaats meer wist voor de koorban
ken. Deze pasten niet meer in het inte
rieur.
In de vergadering van kerkvoogden en
notabelen werd heftig gediscussieerd.
"Wat moeten we met die ouwe banken",
want zo werden ze toen betiteld. Het colle
ge bestond uit negen personen en men
ging er over stemmen. Er was namelijk
één of andere antiquair die het wel zag
zitten endiewildedebanken wel kopen.
Van het college waren erviervóórde ver
koop en vier er tegen. De negende man
had een helder ogenblik en zeilaten we
verstandig zijn en ze voorlopig opbergen.
Dan kunnen we later nog wel eens zien
wat we er mee doen. En zo is het een grote
toevalligheid dat U vandaag de dag de
koorbanken nog in de kerk aantreft.
Nog iets overde laatste restauratie in de
periode 1963-1967. In de loop van de eeu
wen zijn er vele restauraties geweest,
maar de laatst uitgevoerde was een zeer
ingrijpende, zowel wat het uitwendige als
G. J. LEPOETER
Het is de tiend lijst van 1275-1280, waarin
de kerk van 's Heer Arendskerke, als "Ec
clesia Arnoldi" voor het eerst officieel
wordt genoemd. De parochiestichting,
als afsplitsing van Wissekerke, is hoogst
waarschijnlijk te dateren omstreeks 1200.
Hetgebied van 's Heer Hendrikskinderen,
Wissekerke en 's Heer Arendskerke is de
streek waar in die periode het geslacht
van Schenge lange tijd toonaangevend
geweest is en heer Arend, aan wie de kerk
haarnaamdanktenvanwiede dotatie
afkomstig geweest zal zijn, zal vrijwel ze-
kertot dit geslacht behoord hebben.
In een oorkonde uit 1198 voor de Middel
burgse abdij komen "Arnoldus et Henri-
cus de Scinge, frater eius" voor als getui
gen van graaf Diederik VII. Zij kunnen zeer
wat het inwendige van de kerk betreft.
Eén van de belangrijke, erg goede dingen
die tijdens deze restauratie gebeurd zijn,
is dat het grote houten schot wat in de
triomfboog heeft gestaan en het hele koor
afsloot, opgeruimd is. Men heeft nu bij
het binnenkomen van de kerk weer het
gezicht op het volledige interieur. De tota
le ruimtelijke werking van het gebouw is
hiermede bijzonder opgeknapt.
Eénvandedingendie we ook kunnen
toejuichen is, dat de hoofdingang, zoals
dat vroeger ook geweest is, terug ge
bracht is onder de toren. Een klein stukje
vandeoude symboliek komt hiermee
weerterug.
Een zaak die we mijns inziens ten aanzien
van de restauratie kunnen betreuren - en
hiermee kom ik dan nog even terug op het
verhaal van professor van Swigchem van
vanochtend- is dat de dooptuin verdwe
nen is, de dooptuin die hier vroeger rond
om de preekstoel stond. De beslotenheid
is opgeofferd moeten worden aan het
moderne "open liturgisch centrum". Be
paalde gedeelten van de dooptuin zijn op
enkele plaatsen in de kerk nog wel terug
te vinden, maar het verband en de een
heid zijn uiteraard zoek.
Het orgel in deze kerk dateert uit 1866 en
werd in dat jaar nieuw gebouwd door de
firma Batz Co uit Utrecht. De akoestiek
van het gebouw zorgt ervoor dat het bij
zonder goed tot zijn recht komt.
Tenslotte: twee jaar geleden is in op
drachtvan de kerkvoogdij een boekje
over de kerk samengesteld, wat in kort
bestek een veelheid van facetten belicht
en wat rijk geïllustreerd is. Het is te koop
voor een prijs van 8,50.
goed de stichters van de kerken van res
pectievelijk 's Heer Arendskerke en 's
Heer Hendrikskinderen zijn geweest.
De invloed van de ambachtsheren van 's
Heer Arendskerke indeomgevingisge-
durende de eerste eeuwen van het be
staan van dezelfstandige parochie, be
slist erg groot geweest.
Wijzen we wat dit betreft alleen maar op
de ongewone en omvangrijke rechten
van de heren van 's Heer Arendskerke, op
grond waarvan niet alleen de aanwassen
dicht bij de 's Heer Arendskerkse kust,
maar verder alle opwassen tussen Wal
cheren en Zuid-Beveland, zowel alstus-
sen Zuid-Beveland en Borssele, aan hen
toekwamen. Men heeft deze rechten wel
willen afleiden uit een oorkonde van graaf
