18
de eerste stad in de Nederlanden, die
zich zonder hulp van buitenaf van het
Spaanse juk had bevrijd. Nadat de
Spanjaarden waren verdreven, werd
de leider van de „citadelbouw". Don
Pachieco opperkrijgsbouwmeester
van Alva, komende met zijn schip in
Vlissingen, gevangengenomen,
gevonnist en opgehangen als wraak
neming tegen Alva. Het bouwwerk,
voor zover reeds aanwezig, werd
gesloopt.
Betere tijden braken voor Vlissingen
aan; de stad werd één der zes stem
hebbende steden van Zeeland. Bij
tractaat van 1 0 augustus 1 585
volgde verpanding van Vlissingen met
het fort Rammekens (en Den Briel)
aan koningin Elisabeth van Engeland
in ruil voor militaire hulp aan de
Staten-Generaal; het pandschap
duurde tot 161 6.
In de 1 7e eeuw, toen ook de vesting
werken door Prins Maurits werden
verbeterd, kende de stad grote bloei,
die weer gepaard ging met haven
uitbreiding. De internationale handel
speelde een grote rol; de toenmalige
rederij Lampsins heeft nu nog een
bekende klank in Vlissingen.
Het Franse bewind op het eind van de
1 8e en begin 1 9e eeuw was minder
plezierig. Napoleon zou van
Vlissingen een sterke vesting maken;
een gordel van bastions, ongeveer
1800 meter landwaarts van het
Vlissingse waterfront was daarvoor
bestemd. Het resultaat was dat de
Engelsen om Walcheren te bevrijden
in 1 809 een bombardement op
Vlissingen uitvoerden. Daarbij ging
onder andere het prachtige stadhuis
op de Grote Markt door brand
verloren.
De oorlog van 1940/45 eiste van
Vlissingen nogmaals een tol door
haar strategische ligging. Walcheren
kwam onder water en in Vlissingen
dat omkaad was werden vrijwel alle
gebouwen door oorlogshandelingen
zwaar of licht beschadigd.
Uit al die verwikkelingen zijn slechts
enkele monumenten voor Vlissingen
overgebleven zoals de Gevangen
toren, overblijfsel van de middel
eeuwse vesting en onderdeel van de
toenmalige noordelijke hoofdtoegang
- de Westpoort of de Gevangenpoort
- tot de stad. Van de vijf poorten die
Vlissingen had is alleen het
zogenaamde Keizersbolwerk - de
Waterpoort - bij het standbeeld van
Michiel de Ruyter nog intact. Ook de
Sint-Jacobskerk, die het meermalen
zwaar te verduren heeft gehad en in
1911 zelfs totaal uitbrandde maar
weer herrees, behoort tot de
monumenten, die mede het silhouet
van Vlissingen bepalen.
Sint Jacobskerk
De oudste kerk van Vlissingen werd
in het begin van de 14e eeuw 1 308-
1328) gebouwd nadat de parochie
Nieuw-Vlissingen was gescheiden van
wat men later Oud-Vlissingen pleegde
te noemen.
Het bouwwerk, aanvankelijk een
bescheiden kerk, kreeg de naam Sint-
Jacobskerk met als schutspatroon
Jacobus de Meerdere. De kerk,
opgetrokken in de vroeg-gotische
bouwstijl en omstreeks 1 500 vergroot
tot kruiskerk werd een middelpunt
van bezinning en een plaats waar de
wederwaardigheden en de lotgevallen
van de stad tot uiting kwamen of
werden en nog worden herdacht.
Een min of meer bewogen periode
begon al in de eerste eeuw na het
gereedkomen van de bouw. Er
ontstond onenigheid over het
kerkelijk recht in Nieuw-Vlissingen
tussen de abten van de Middelburgse
abdij en de heren van het slot
Sandenburgh bij Veere. Na veel
getwist werd het pleit beslecht toen
paus Innocentius op 16 september
14902) de incorporatie van de Sint-
Jacobskerk te Vlissingen in de Sint-
Maria-abdij van Middelburg
bevestigde. Voortaan behoorde het
kerkelijk recht van Vlissingen aan de
Middelburgse abdij en werd vandaar
één der kanunniken belast om de
dienst in Vlissingen waar te nemen.
Alleen de naam Vrouwestraat in
Vlissingen herinnert thans nog aan de
Middelburgse periode van de Onze
Lieve Vrouwe-abdij.
In die 1 5e-eeuwse periode werd de
kerk aanzienlijk uitgebreid. Het
huidige dwarspand kwam op het eind
van de 1 5e eeuw tot stand.
Vervolgens kwam er ook behoefte
aan meer ruimte voor bijzondere
doelen, waarbij het gildewezen een
belangrijke rol speelde. Naast de zij
beuken van het kerkschip werd een
tiental kapellen gemaakt waarin elk
gilde een eigen altaar kreeg3).
De bevrijding van Vlissingen in 1 572
van het Spaanse juk bracht ook voor
de Sint-Jacobskerk een grote
verandering. De kerk werd toen
ingericht voor de protestantse ere
dienst, die op 23 september van dat
jaar voor het eerst plaatsvond.
Vervolgens verbleven tussen 1585 en
1616 Engelse troepen in Vlissingen
die tijdens de verpanding aan Enge
land, door koningin Elizabeth naar
Vlissingen waren gezonden. Mede
door het verblijf van vele Britse koop-
en zeelieden ontstond in Vlissingen
een Presbyteriaanse gemeente. Daar
voor werd in 1 628 het noorderdwars-
pand van de Sint-Jacobskerk, dat
reeds als Waalse kerk gebruikt was
en door een tussenmuur van de kerk
was afgescheiden, voor de Engelse
diensten ter beschikking gesteld. Die
situatie is tot 191 1 blijven bestaan,
toen de kerk afbrandde.
De rampen, die het monumentale
gebouw hebben getroffen en de
daarop gevolgde restauraties, worden
hierna uitvoeriger behandeld.
Het exterieur
Wanneer de Sint-Jacobskerk uit het
westen wordt bezien, springt de
nauwe verwantschap met de Sint-
Laurenskerk te Rotterdam het meest
in het oog. Evenals in Rotterdam twee
brede topgevels (corresponderende
met de zijbeuken van de kerkruimte)
aan weerszijden van een in de kerk
gebouwde toren, waarachter het
middenschip zich uitstrekt.
Traceringen
De gotische ingangspartij in de
rechter westgevel is evenals alle
raamtraceringen, die zich in het
gebouw bevinden, een produkt van
de fantasie van de restaurateurs van
na 1911. Veel ramen hebben thans
een drie- of vijfledige indeling, in
afwijking van de oorspronkelijke
indeling in tweeën.
Dak
De zuidzijde van de kerk, die aan het
zogenaamde „groene kerkhof" (thans
plantsoen) geheel vrij ligt, geeft een
goed zicht op alle onderdelen.
Evenals in Rotterdam maakt de dak
helling van het schip een knik, om,
behalve de zijbeuken, ook de daar
langs lopende reeks kapellen nog juist
te kunnen overspannen.
Schip
Voor de bouw van genoemde
kapellen moest de zijmuur van het
schip verlaagd en naar voren
geplaatst worden. Men heeft daarbij
mogelijk het oude materiaal, vrij grote
rode baksteen - „Zeeuwse moppen"
- opnieuw gebruikt.
Dakruiter
De in 1751 afgebroken dakruiter, die
op de kruising stond is bij de
restauratie niet hersteld. Hierdoor is
