22
gegaan - de restauratie was toen net
klaar! - en in later jaren is vervangen
door een variant, rechtstreeks
gezogen uit de duim van de destijds
daar opererende architect.
De Brabantse gothiek, waar de naam
van generaties van het geslacht
Keldermans uit Mechelen aan
verbonden is, vindt men vooral in de
stadskernen, in Hulst (Bulletin 12),
Tholen (Bulletin 8), Veere (Bulletin 5)
en Goes. De Maria-Magdalenakerk te
Goes wijkt een beetje van het
normale type af, het koor heeft heel
mooie stergewelven, maar de koor
omgang en de westpartij met toren
ontbreken hier. Een schitterend
voorbeeld van deze stijl was ook de
Sint-Lievensmonsterkerk te Zierikzee,
een uitzonderlijk grote basiliek, die in
1832 tot ontzetting van een ieder
afbrandde.
De Beeldenstorm en zijn gevolgen
Tussen 1400-1565 beleefde Zeeland
zijn grootste welvaart. De tweede
helft van de 1 6e eeuw wordt echter
gekenmerkt door grote spanningen en
turbulente ontwikkelingen, teweeg
gebracht door de Reformatie (1517)
en het doorgewinterde absolutisme
en religieus fanatisme van koning
Philips II. In het kader van deze
bijdrage halen we alleen de Beelden
storm naar voren, die een enorme
schade heeft aangericht; in drie
weken werden 400 kerken en
kloosters leeggeplunderd.
Begonnen op 10 augustus 1566, toen
onder leiding van een gewezen
monnik een opgewonden menigte het
klooster van Sint-Laurentius bij
Steenvoorde bestormde, trokken de
Beeldenstormers via Yperen, Doornik,
Antwerpen, Gent en Brugge naar
Middelburg, Veere en Vlissingen, een
jammerlijke ravage achter zich latend.
Daarna kregen ook de kerken en
kloosters van Delft, Leiden,
Amsterdam, Utrecht, Den Bosch,
Maastricht en Venlo een beurt, zelfs
Groningen en Friesland ontkwamen
ook niet aan dit luisterrijke
gezelschap. De bedrijvers van dit alles
waren afkomstig uit alle rangen en
standen. Er was natuurlijk gepeupel
bij, maar ook waren gedroste
priesters en monniken, wevers en
kooplieden, apothekers en goud
smeden van de partij, zelfs edelen,
die in Holland en Utrecht eigenhandig
de kerken van beelden „zuiverden" en
ook andere hooggeplaatsten, die
mensen in dienst namen om dit Gode
welgevallige werk voor hen op te
knappen.
De landvoogdes, Margaretha van
Parma, en haar regering te Brussel
waren eerst met stomheid geslagen
en deden dus niets, later volgden
enkele executies. De gevolgen van
deze religieuse furie waren niet
gering. Enerzijds het teloorgaan van
onvervangbare kunstschatten, ander
zijds een fatale verharding van de
standpunten tussen katholieken en
protestanten en bovendien Philips'
wraak. Hij stuurde Alva met een sterk
leger om alle opstandigheid doel
treffend en snel de kop in te drukken
en de oorlog met Spanje brak in
1 568 uit. Hoe het verder ging, is u
bekend en doet hier niet ter zake.
Later, na 1572, hebben de Geuzen in
de door hen bezette delen van
Holland en Zeeland een en ander nog
eens dunnetjes overgedaan, en weer
een aantal van de nog overgebleven
beelden uit de kerken gehaald; meer
geweldadig ging het daarbij in 1578
in Amsterdam en Haarlem toe. Na het
sluiten van de Pacificatie van Gent
(1 576) kreeg die wonderschone stad
van de toen daar heersende Calvinis
tische regering nog een portie toe.
Oorlogsgeweld gaf vele kerken in
Zeeland, die er nog redelijk vanaf
gekomen waren, vaak de laatste
opdoffer.
De Zeeuwse kerken
in de 17e eeuw
Als we de toestand van de kerken op
het eind van de 1 6e en in het begin
van de 17e eeuw voor de geest halen,
zien we allereerst vele puinhopen en
realiseren ons vervolgens, dat na
1650 de Gereformeerde Kerk, zoals
deze destijds genoemd werd (later de
Hervormde Kerk) de staatskerk was
met alle voordelen van dien. De
Calvinisten hadden het nu voor het
zeggen en dat deden ze dan ook. De
kerken en goederen van de
katholieken werden zonder meer in
bezit genomen en de gelovigen
moesten zich in schuilkerken terug
trekken. De bouw van andere kerken
dan voor de gereformeerde religie
was amper toegestaan. Alleen de
Lüthersen mochten wel kerken
stichten op voorwaarde, dat ze zich
niet in het stadsbeeld zouden
manifesteren met een toren, luid
klokken of een uurwerk.
De jonge Republiek toonde veel élan.
De Staten van Zeeland gingen al snel
tot herbouw van de verwoeste kerken
over; zoals we al zagen bleef men
daarbij lang aan gotische vormen
vasthouden. Al gauw kreeg men met
het specifieke probleem te doen de
met het oog op de R.K. lithurgie
gebouwde kerken voor de
protestantse eredienst, die de
gemeente toch wil verzamelen rond
het Woord, geschikt te maken. Hoe
dit opgelost werd, is een hoofdstuk
apart; wij hopen deze gang van zaken
later voor u uit de doeken te doen.
Aanvankelijk hadden de protestanten
kerken genoeg. Maar toen, gedurende
de tweede helft van de 1 7e eeuw
verschillende steden zich gingen
uitbreiden en sommige vestingstadjes
een groter garnizoen kregen, begon
men toch aan nieuwbouw te denken
en dan liefst in een voor de
protestantse dienst meer geëigende
vorm, de centraal-bouw.
Zierikzee.
