24
kerk de siervazen niet ontbreken (zie
verder het artikel van Peter Don in
Bulletin 5).
Een ander voorbeeld van Hollands
classicisme op de Zeeuwse eilanden
is te zien aan de westgevel van de in
1 678, op kosten van de ambachts
heren Frederik en Emmerik van
Watervliet gebouwde kerk in het
Zuid-Bevelandse Driewegen. We
hebben hier niet met een centraal-
bouw, maar met een rechthoekige
zaalkerk te doen met een ingebouwd
westtorentje. De bakstenen gevel
heeft grote trappen en een versiering
van natuursteen. De guirlandes, het
segmentvormige fronton boven de
toegangsdeur, maar vooral de voluten
('t rolwerk) op de uiteinden van de
facade doen bij nadere beschouwing
iets meer aan de renaissance dan aan
het classicisme denken, maar hier is
over te twisten. Helaas zijn tussen
1911 en 1914 twee vensters aan
gebracht aan weerszijden van de
ingangspoort, die de compositie van
de gevel nogal verstoren. Schild-
dragende leeuwen met de wapens
van Driewegen en Coudorpe staan op
bakstenen pijlers aan weerskanten
van het toegangshek.
In de 18e eeuw liep de welvaart en
het bevolkingsaantal in Zeeland
dermate terug, dat bouw van nieuwe
kerken vrijwel overbodig werd. Toch
kunnen we hier de in 1742 voltooide
Lütherse zaalkerk in Middelburg
noemen, ontworpen door de stads
architect Jan de Munck. We zijn nu in
Driewegen: Westgevel.
de periode van de Lodewijk-stijlen
verzeild en zien dan ook de in deze
tijd sterk geaccentueerde ingangs
partij, in dit geval met een soort
Lodewijk XlV-ornament. Het stuck-
plafond is ook interessant; stuck-
werkers kwamen toen vooral uit
Oostenrijk en Italië, hier zijn Antoni
Traull en Gian Antonio Gioveni in de
weer geweest. Uit de bouwtijd
dateren ook de preekstoel, het doop
hek en twee mooie koperen lezenaars.
Tenslotte belanden we in de 19e
eeuw, de tijd van de neo-stijlen: neo-
romaans en neo-gothiek (Pierre
Cuypers), neo-renaissance en neo
classicisme. Men greep dus terug
naar oude vormen, verzamelde in één
gebouw, bijvoorbeeld het Centraal
Station en het Rijksmuseum in
Amsterdam, soms de principes van
vele stijlen of koos het een en ander
uit, men spreekt in dat geval van
eclecticisme. De bebouwing van de
Loskade in Middelburg is een fraai
staaltje van neo-renaissance.
De neo-classicistische traditie bleef
nog lang voortleven in de zgn.
Waterstaatsstijl. In het tweede en
derde kwart van de 1 9e eeuw werden
veel kerken (meestal katholieke)
gebouwd met steun van de overheid,
waarbij architecten optraden, die
eigenlijk ingenieur bij het departe
ment van Waterstaat waren.
Tot een van de origineelste 1 9e-
eeuwse kerken van Zeeland behoort
de in wit en blauw uitgevoerde kerk
van Wolphaartsdijk, gebouwd in
Wolphaartsdijk.
1861 door H. Hanna en J. Smits, met
een achtkantige consistoriekamer, net
zoals de Middelburgse Oostkerk die
ook heeft. De architecten hebben de
toen vaak toegepaste neo-romaanse
rondbogen gecombineerd met de
destijds in grote getale aangewende
Waterstaatsstijl. Deze kerken zijn,
mede omdat ze zo goedkoop mogelijk
uitgevoerd werden met veel pleister
werk en met als marmer beschilderd
hout, lange tijd van nul en gener
waarde geacht, thans komt men op
dit oordeel terug en stijgt de waar
dering. In Wolphaartsdijk wordt de
voorhal bekroond door een vierkant
torentje, waarin een 1 6e-eeuwse klok
hangt. Uit de bouwtijd dateren het
orgel, de doopschaal en de preek
stoel, die hier bij de ingang is neer
gezet.
Ouderen zullen zich zeker nog wel de
in 1 940 verbrande R.K. kerk Sint-
Petrus en Paulus te Middelburg
herinneren, die ook in deze stijl was
gebouwd. De Nieuwe Kerk te Zierik-
zee is ook een duidelijk voorbeeld van
het neo-classicisme.
Wij stellen ons niet voor de in
Zeeland voorkomende bouwstijlen
volledig en uitputtend besproken te
hebben. Geïnteresseerden kunnen
beter aan hun trekken komen door de
in ruime mate over dit onderwerp
bestaande litteratuur te raadplegen of
te bestuderen.
Maar ook dat is eigenlijk niet genoeg.
Want bouwkunst leert men pas echt
kennen door ernaar te kijken.
Geraadpleegde boeken:
„Langs de oude Zeeuwse kerken", uitgave Bosch
en Keuning N.V., Baarn.
„De middeleeuwse dorpskerken van Zuid-Beve
land" door L. J. Abelmann, uitgave museum voor
Zuid- en Noord-Beveland te Goes.
„Kunstreisboek voor Nederland", uitgave
P. N. van Kampen en Zoon, Amsterdam.
„Levende Stenen", cursus van de Leidse Onder
wijsinstellingen.
Dictaat over Gewelven van de Technische Hoge
school te Delft, afdeling Bouwkunde.
„Architectuurgids van Nederland" door Marian
Stenchlak, uitgave Elmar, Rijswijk.
„De Kathedraal" van David Macaulay, uitgave
Ploegsma, Amsterdam.
„Verbeeld Vertrouwen" door dr. Regn. Steensma,
uitgave Bosch en Keuning, Baarn.
