Klassicisme voor gotiek, het verhaal van
twee Zierikzeese kerken*
18
Als overheid en particulier initiatief
gezamenlijk optrekken, dan zal het gestelde
doel worden bereikt.
Dames en Heren, de Stichting Oude
Zeeuwse Kerken heeft haarfunktie en
daarmede recht van bestaan bewezen.
Twee kerken, die wellicht anders teloor
zouden zijn gegaan, Baarland en Zierikzee,
werden gerestaureerd. Men wacht nu
nieuwe uitdagingen, want daarvoor is de
stichting opgericht. In ieder geval komt er
mijns inziens een muzikale periode, daar
twee orgels nog op restauratie wachten.
Zeeland zingt toch met alleen in De Doelen
of op een dag als vandaag
Gezien de positieve ervaringen in de
samenwerking met velen zou het een goede
zaak zijn als Zeeland de krachten bundelde
op het gebied van monumentenzorg. Als
eilanden zijn er overal vrijwilligers bezig, met
molens, boerderijen, kerken, synagogen.
DRS. PETER DON
Op deze dag, die een feestdag is voor de
Stichting Oude Zeeuwse Kerken, maar met
name ook voor de stad Zierikzee, is het
passend en wellicht zelfs onontkoombaar
om ook even terug te blikken in de
geschiedenis. Daarbij komen we niet één
maar twee kerken tegen: twee totaal
verschillende gebouwen, waarvan de
geschiedenissen in zekere zin nauw met
elkaar verbonden zijn, maar die nooit
tegelijkertijd hebben bestaan. De kerk
waarin wij ons nu bevinden, de Nieuwe Kerk,
dankt zoals bekend haar bestaan immers
aan dezelfde ramp die het einde inluidde van
haar voorgangster, de oude
Slnt-Lievensmonster.
Dat de Zierikzeeënaren vanaf het moment
dat tot nieuwbouw werd besloten, spraken
van 'de nieuwe kerk', ligt natuurlijk voor de
hand en dat deze benaming zich ook na de
voltooiing van het gebouw niet meer
wijzigde, is eveneens te begrijpen. De
Nieuwe Kerk herinnerde immers in niets aan
Toespraak bij de ingebruikneming van de gerestaureerde
Nieuwe KerkteZierikzee op 16 april 1988
Waar blijven de dammen als verbinding?
Bundeling in bijvoorbeeld een federatie, die
de kennis, de financiën en administratie
kunnen ondersteunen zou nuttig zijn. Juist
nu de Staten spreken over privatisering van
tal van zaken kan een gedachte als deze
meegenomen worden. Afslanking zonder
visie is slechts bezuiniging. We hebben geen
behoefte aan nog een praatorgaan. Het gaat
om bundeling van krachten en om het
inspelen van monumentenzorg op
aanverwante sectoren als arbeidsmarkt,
recreatie. Want er moet een optimaal
rendement van de inspanningen komen.
Laten we trots op de historische rijkdommen
in onze provincie zijn en deze trachten in te
passen in het sociale en culturele leven. Dat
geldt ook voor Zierikzee. Driemaal dreigde
de slopershamer. Driemaal is scheepsrecht.
Burgers van Zierikzee, laten we het gebouw
tot een levend centrum maken, dat straalt in
uw gemeenschap.
het kerkgebouw dat zij verving en was in alle
opzichten werkelijk nieuw. Om enigszins te
kunnen bevatten hoe nieuw, moeten wij
onze blik eerst richten op de oude
Sint-Lievensmonster, die sinds lang de
Grote Kerk werd genoemd, dit ter
onderscheiding van de eveneens bij de
Hervormde gemeente in gebruik zijnde
Kleine of Gasthuiskerk aan de Oude Haven
(thans het Havenplein).
Het is, zeker voor diegenen onder ons die
van jongs af met de stad Zierikzee vertrouwd
zijn, vrijwel onmogelijk zich een voorstelling
te maken van hetgeen hier, op de plaats
waar wij nu zitten, vóór 7 oktober 1832 stond
We kennen natuurlijk wei de oude
tekeningen en gravures van de Grote Kerk,
maar voor het omzetten van hetgeen we
daarop zien in een idee van de
driedimensionale werkelijkheid van toen,
schiet onze fantasie ten enen male tekort.
Aan het einde van de Poststraat hóórt het
imposante zuilenfront van de Nieuwe Kerk:
dat is altijd zo geweest en dat zal altijd zo
blijven, zijn wij geneigd te denken. Maar
natuurlijk is dat niet zo. Op de plaats van de
strakke, klassieke 'tempel' van nu stond ooit
een gotische kerk met een uiterst
gevarieerde en rijk versierde bouwmassa,
een typische laat-middeleeuwse stadskerk
zoals we die nog vinden in bijvoorbeeld
Hulst, Goes en Brouwershaven.
Groter contrast is nauwelijks denkbaar:
tegenoverdezuilen, de pilasters, de
frontons en de rondboogvensters van het
neoklassicisme: de pinakels, het ijle
maaswerk, de topgeveltjes en de
spitsboogvensters van de gotiek. Doordat de
rijkelijk met beeldhouwwerk versierde,
gotische Sint-Lievensmonstertoren naast de
neoklassicistische Nieuwe Kerk overeind
bleef, is hetthans hier in Zierikzee mogelijk
dit stilistische contrast vrijwel in één
oogopslag te aanschouwen.
De geschiedenis van de beide kerken leert
ons dus iets over de veranderingen in de
smaak van onze voorouders en zij leert ons
tevens iets over de ontwikkeling van onze
eigen smaak. Want het is nog maar
betrekkelijk kort geleden dat het
19e-eeuwse neoklassicisme, zoals dat hier
aan en in de Nieuwe Kerk te zien is, alom
werd verguisd als een mislukte stijl, niet
waardig om in één adem genoemd te
worden met de hooggeprezen
middeleeuwse gotiek. Men vond het een
'quasi klassieke komedie' en sprak bij
gebouwen in deze stijl van 'het ogenbedrog
van een bouwlichaam zonder artistieke of
constructieve ruggegraat, maar opgedoft
met een goedkoop maskeradepakje en wat
valse ordetekenen'1De verwijten waren
vooral gericht tegen de 'onwaarheid' van een
architectuur die het moest hebben van
gewelven vervaardigd van latten, stro en
stuc en van zuilen die bij nadere
beschouwing van hout bleken te zijn,
gecamoufleerd dooreen marmerverfje.
Over de Zierikzeese Nieuwe Kerk werd
veertig jaar geleden het volgende oordeel
