22
Het kerkzegel, zoals dit sedert lange tijd gebruikt wordt.
wapenschild met daarop een verkort St.
Andrieskruis gegraveerd. Ook is bekend
dat het in feite identieke wapen van de
burgerlijke gemeente - een goud
Andrieskruis op een rood veld - al vanaf
1661tot aan de gemeentelijke herindeling
op 1 januari 1970 toen Wemeldinge
ophield als zelfstandige gemeente te
bestaan, als zodanig gebruikt werd.
De verdere herkomst van zowel kerkzegel
als gemeentewapen zullen we moeten
zoeken bij enkele ambachtsheerlijke
families, die op verschillende manieren met
elkaar verwant waren en het St.
Andrieskruis in hun familiewapen hadden.
Bekijken we de grafstenen uit de 16e
eeuw, die nu nog in de kerk aanwezig zijn,
dan zien we op een zestal een
wapenschild met een St. Andrieskruis, op
één zelfs tweemaal.
Wapen met verkort St.-Andrieskruid op de grafsteen van
Pieter Gherrentsz (1514). Waarschijnlijk was dit iemand
uit de familie Rijn, één van de ambachtsheerlijke families.
In oorsprong is de afbeelding van het St.
Andrieskruis afkomstig van de Heilige
Andreas. Andreas was een visser,
afkomstig uit Bethsaïda, broer van Simon
Petrus. Eerst was Andreas een leerling van
Johannes de Doper. Op aanraden van zijn
leermeester gaat hij Jezus volgen. Samen
met Johannes de Evangelist behoort hij tot
de eerste discipelen van Jezus.
Volgens overleveringen van Eusebius en
Hieronymus heeft Andreas gepredikt in
Bithynië, Pontus, Skythië, Tracië en
Griekenland. Hij zou in het jaar 60 te
Patras in Achaje gestorven zijn aan een X-
vormig kruis en zelfs vanaf het kruis nog
drie dagen lang moedig en blijmoedig zijn
Heiland hebben beleden. De Russen
vereren Andreas als hun apostel en de
Schotten eren hem als hun
beschermheilige. Het attribuut van Andreas
laat zich dus gemakkelijk raden: een X-
vormig kruis. Zeer verwarrend is de tekst in
de Encyclopedie van Zeeland, waarin
vermeld is dat St. Andreas de kerkpatroon
van Wemeldinge was. Onbegrijpelijk in
feite, temeer omdat bij een artikel over
Wemeldinge in de Encyclopedie als één
van de bronnen vermeld staat het boek van
Dekker over Zuid-Beveland; een werk
waaruit naast ander zeer betrouwbaar
bronnenmateriaal, duidelijk blijkt dat de
kerkpatroon van Wemeldinge St. Maarten
was.
Voor zover we hebben kunnen nagaan is
het dwaalspoor over de kerkpatroon
ontstaan door het artikel van de architect
Verheul in het Bouwkundig tijdschrift 1898,
waarin we lezen: 'Waarschijnlijk was de
kerk te Wemeldinge gewijd aan St.
Andries, wiens wapen thans nog dat der
burgerlijke gemeente is. (Een goud
Andries-kruis op rood veld).
Verheul schrijft verder: 'Ik heb dit
hoofdzakelijk opgeteekend uit den mond
van den reeds ontslapen predikant Ds.
J.F.F. v.d. Hamme, welke van 1887 tot
1895 zijn standplaats had te Wemeldinge
en veel liefhebberij bezat om zooveel
mogelijk van de geschiedenis van het oude
gebouw na te snuffelen'. Een in het
verleden op één van de kraagsteentjes in
de consistorie geschilderd St. Andrieskruis
werkt uiteraard ook de verkeerde
veronderstellingen in de hand.
Conclusie: het gemeentewapen is niet
afgeleid van het kerkzegel, c.q. de
kerkpatroon - zoals dit op vele plaatsen wel
gebeurd is - maar het is in Wemeldinge
eerder omgekeerd, althans meer in relatie
tot de vroegere wereldlijke heren.
Slot
Het resultaat van de restauratie stemt tot
tevredenheid. Het uitgangspunt bij de
aanvang van de werkzaamheden in mei
1987, was een heringebruikname van het
Voorstelling van St.-Andreas, hangende aan een x-
vormig kruis.
gerestaureerde gebouw met Kerstmis
1988. Dit is niet gelukt. De restauratie heeft
twee jaar in beslag genomen. Maar wat is
twee jaar? In de ogen van de vaak wat
ongeduldige en oningewijde
buitenstaander is het lang. In het licht van
de eeuwenlange geschiedenis van het
gebouw, met daarin opgenomen
jarenlange perioden van her- en
vernieuwbouw, is het bijna niets. En
belangrijker dan een aantal maanden meer
of minder is het resultaat.
Op zondag 23 april j.l. is het gebouw door
de Samen-op-weg gemeente van
hervormden en gereformeerden weer in
zijn hoofdfunktie van Godshuis, in gebruik
genomen.
De financiële kant van de medaille geeft
ook enig inzicht in de omvang en de
ingrijpendheid van het karwei. De totale
kosten belopen een bedrag van
4.097.900,-, exclusief de kosten van de
herstelwerkzaamheden aan de toren, die
voor rekening van de burgerlijke gemeente
zijn, en de kosten van nieuw meubilair. Van
het bedrag van 4.097.900,- is in principe
plm. 2.900.000,- door subsidies en
bijdragen gedekt, zodat de kerkelijke
gemeente zich voor een financiële last van
1.200.000,- gesteld ziet. Wat er nog
resteert is de heropstelling van het in zijn
oorspronkelijke staat teruggebrachte
monumentale van Dam orgel.
Volgens de planning zal dit in 1990 door de
orgelbouwer Flentrop b.v. geplaatst worden
op de met één meter naar voren
uitgebreide gaanderij. Hoe ingrijpend de
werkzaamheden aan het orgel zijn, mag
blijken uit de hiervoor benodigde
geldmiddelen: een bedrag van 400.000,-.
Het is de grote verdienste van het in 1987
in een stichting omgezette orgelcomité, dat
dit reusachtig bedrag door middel van
subsidies en andere bijdragen en acties
