6
Onze Lieve Vrouwe op 't Staeksken In Antwerpen. Op deze wijze werd zij ook te Vlissingen vereerd. (Schutijser)
Maagden van oorsprong heidense beelden
geweest zijn, ouder dan het Christendom.
Hoe het zij: de eerste in Rome gebouwde
kerken, de Santa Maria Maggiore en de
Santa Maria in Trastevere, waren aan
Maria opgedragen. De geschiedenis van
Nuestra Senora del Pilar in het Spaanse
Saragossa gaat tot de eerste eeuw terug.
Ook in Frankrijk bouwde men al in de
eerste periode van de kerstening aan
Maria gewijde kerken, die later tot grote
bedevaartcentra werden: Rocamadour, de
Maagd van de Rots, die ketters kon
bekeren, was in de eerste eeuw al een
voornaam oord van Maria-verering, iets
later werd Chartres een van de
belangrijkste centra.
Vanaf de 13e eeuw ontstonden geleidelijk
meer bedevaartsoorden met
wonderdoende Maria-beelden:
Scherpenheuvel, Halle, Kevelaer,
Boulogne, Maria-zell, Amersfoort en de
soete Lieve Vrouwe van den Bosch.
Na deze ver van volledige uiteenzetting is 't
tijd ter zake te komen en onze blik op
Zeeland te richten. Maar eerst citeren we
nog een fragmentje uit het beroemde boek
'L'Art religieux du XII siècle' van de Franse
cultuur-historicus Emile Male. 'Legenden,
misschien even poëtisch als 't epos,
schiepen pelgrimages; zij deden kerken
oprichten, zij vulden deze met
kunstwerken, zij brachten miljoenen
mensen in beweging; zij waren voor een
menigte zieken een troost en een hoop, zij
lieten hen vanaf deze wereld vaag de
heerschappij Gods zien'.
De Maria-oorden in Zeeland zijn ook
meestal met legenden verbonden, die niet
altijd gelijkluidend zijn. We noemen nu
even de belangrijkste plaatsen op en doen
daaruit voor dit artikel een keuze. In
Aardenburg werd Onze Lieve Vrouwe met
de Inktpot vereerd, in Axel Onze Lieve
Vrouw ter Hage. In Baarsdorp trok Onze
Lieve Vrouw van de Poel vereerders,
hoewel niet vaststaat of dit wel een
bedevaartsoord was, er was wel een put
met zoet, geneeskrachtig water. Van de
Madonna in Biervliet is weinig bekend,
maar in Clinge en Kapellebrug is sprake
van een Onze Lieve Vrouwe ter Eecken,
een klein houten beeldje, een zwarte
Madonna, die tegen de stam van een
eikeboom stond en werd aangeroepen
tegen de Zeeuwse koorts; ze wordt daar nu
nog in een kapelletje vereerd. Dan is er
ook een Onze Lieve Vrouw van
Hinkelenvoirt en een Madonna van
Hulsterloo een beeldje, dat nu bewaard
wordt in de herbouwde Abdij van Drongen
bij Gent. Ook past de Lieve Vrouw van
Lamswaarde in deze opsomming, die in
een kapel, gebouwd door de abdijheren
van Baudeloo, te zien was en de Heilige
Maagd van Zeven Weeën in Reimerswaal.
We weten, dat deze verdronken stad in de
14e en 15e eeuw door handel en
scheepvaart een grote welvaart kende. Jan
van Coudenberghe, deken van Abbebroek
en pastoor van de Sint-Salvatorkerk in
Brugge, heeft aan de Petrus- en
Pauluskerk van Reimerswaal een
schilderijtje van Maria geschonken zoals er
ook een in Abbebroek en Brugge hing,
maar dat spoorloos is. 't Was geschilderd
naar een groter schilderij, dat in Rome in
de kerk Area Coeli aan de wand hing en
dat, zoals de legende vaker vertelt, door
Lucas, evangelist, dokter en schilder,
vervaardigd was. Voorts stond er in een
nisje van de stompe toren van Oost-
Souburg een stenen Onze Lieve
Vrouwke, dat dan ook prompt Onze Lieve
Vrouwe van de Toren heette en waarover
we aanstonds zullen berichten. In
Vlissingen moeten verschillende beelden
van Maria gestaan hebben, maar 't meest
bekend is toch Onze Lieve Vrouw op 't
Staeksken, een beeld, dat volgens
sommigen de Norbertijnen hadden
meegebracht uit de Sint-Michielsabdij van
Antwerpen. Zij hebben in de 12e eeuw,
wellicht uit dankbaarheid voor een
voorspoedige reis, dit beeldje op hun
landingsplaats op een paal neergezet.
Op een kaart van Pieter Cornelis Poel uit
1570 is ook een Madonnabeeldje te zien,
staande op Boulevard de Ruyter ter hoogte
van het Leugenaarshoofd. Of dit het
oorspronkelijke beeldje van de Norbertijnen
was, is twijfelachtig. Een andere lezing
dateert n.l. de verering van Maria op 't
Staeksken pas in 1470, niet in Antwerpen,
maar in Bergen op Zoom. Deze devotie
duikt in Antwerpen pas in 1474 op. De
zegsman, pastoor Juten, meent, dat deze
typische schippersdevotie vanuit Bergen
op Zoom naar Antwerpen is overgebracht,
waarna waarschijnlijk zeelieden deze
verering in Vlissingen hebben bekend
gemaakt.
In Tholen zijn er behalve een aan Maria
toegewijde kapittel-kerk enkele aan de
Heilige Maagd gewijde kapellen geweest
o.a. die van het kasteel. Een opmerkelijk
