In memoriam mr. J. van Aartsen De hervormde kerk te Kruiningen 3 M. P. DE BRUIN Op 3 februari 1992 overleed onze oud voorzitter mr. Johannes van Aartsen. Op de overlijdenskaart wordt vermeld oud commissaris der Koningin in Zeeland en groot-officier in de orde van Oranje- Nassau. Niet zijn wethouderschap in Den Haag, niet zijn ministerschap van ver schillende ministeries, niet zijn talrijke voorzitterschappen, ook na zijn pensione ring. Op de kaart staat ook een belijdenis: "De Heer is uw bewaarder, de Heer is uw schaduw aan uw rechterhand Mr. van Aartsen werd te Amsterdam geboren op 15 september 1909. Geboren uit Zeeuwse ouders hing zijn hart toch aan zijn geboortestad. Te Amsterdam werd hij begraven. Tijdens de dankdienst in de Oostkerk te Middelburg werd gesproken door de oud-gedeputeerde A.J. Kaland en de heer J.J. van Aartsen, zoon van de overledene. De zoon herdacht op waardi ge en oprechte wijze zijn vader. Hij bracht ook naar voren dat het beeld van zijn vader als "lieve" man niet juist was. Hij was goed en aardig, zeker voor zijn gezin, maar kon naar buiten hoekig en niet mals zijn als naar zijn oordeel zaken verkeerd werden aangepakt. Het eerste Bulletin van de Stichting Oude Zeeuwse Kerken (dec. 1977) opent met een bijdrage van voorzitter van Aartsen over het doel van de stichting. Hij zegt daarin onder meer dat de stichting, in navolging van enkele andere provincies, is opgericht (1 okt. 1976) om in brede kring belangstelling voor deze monumen ten te wekken en eventueel die gebou wen in eigendom te verwerven. Vervolgens kondigt de voorzitter aan dat het in de bedoeling ligt op gezette tijden een publicatie aan de donateurs te zen den om de band onderling te bevorderen. Die publicatie is ons Bulletin waarvan nummer 28 binnenkort verschijnt. Wanneer we thans de Bulletins doorbla deren mogen we zeggen dat bestuur en redactie er in zijn geslaagd aan de dona teurs van een groot deel van de kerken in Zeeland een goede beschrijving te heb ben geleverd. Wij zeggen met opzet bestuur en redac tie. Vanaf het begin stonden de heer van Aartsen en andere bestuursleden achter de redactie, die alle ruimte kreeg om het werk te doen. Het tijdschrift moest goede artikelen leveren maar als het enigszins kon er ook goed uitzien. De lezers kun nen zelf het best beoordelen of dit gelukt is. Ook stond de voorzitter achter de excursies waaraan hij, als het maar even kon, met plezier deelnam. Toen de heer van Aartsen de zeventig gepasseerd was vond hij het tijd worden zijn voorzitter schap te beëindigen, maar op aandrang van het bestuur is hij aangebleven tot 5 november 1983. Op die dag nam hij afscheid in de kapel van Hoogelande. De nieuwe voorzitter drs. H.W. Hietkamp sprak de oud-voorzitter toe en gebruikte de woorden dat "élan en leeftijd niet altijd eikaars vijanden zijn". De zeven jaren die mr. Van Aartsen heeft gediend zijn bewo gen jaren geweest vooral als we denken aan de restauratie van de Nieuwe Kerk te Zierikzee. Bij zijn afscheid liet de oud voorzitter zich de kans niet ontgaan er op te wijzen dat het aantal donateurs van de stichting te weinig is. "De stichting moet de vertegenwoordiging van de Zeeuwse bevolking zijn". Bewogen jaren heeft de heer van Aartsen ook gekend in de perio de dat hij commissaris der Koningin was in onze provincie. (1965-1974). Zeeland maakte toen een belangrijke industriële ontwikkeling door, later gepaard met ster ke protesten in verband met de milieupro blematiek. Een belangrijk onderwerp was ook het openhouden of sluiten van de Oosterschelde. De heer van Aartsen ging uiterlijk rustig zijn gang wat niet wil zeg gen dat hij onbewogen de problemen aan zich voorbij liet gaan. In tegendeel. Hij was een man met een geheel eigen stijl die een kring van goede vrienden rond zich had. Van zijn vriendschap kun nen wij ook getuigen. Mevrouw van Aartsen wensen wij namens de Stichting Oude Zeeuwse Kerken van harte sterkte toe. G.J. LEPOETER Smallegange schrijft over Kruiningen: "Het dorp is een groote seer aensienlijke plaets; en daer in ligt een swaer en machtig kasteel, hebbende rontom seer wijde grachten, van oude tijden de woonplaets der seer Hooge Edele Heeren van desen Naem". 1) Bij Smallegange ligt het voor de hand dat de nadruk op het kasteel valt. Hiervan rest sedert lang echter alleen de open ruimte ten noordoosten van de kerk Kerk en toren hebben tot nu toe de eeuwen getrotseerd, al is de allure van het gebouw door de amputatie van het koor ernstig aangetast. De nauwe band tussen het geslacht van de heren van Kruiningen enerzijds en het dorp en daarmee tegelij kertijd de parochie en het kerkgebouw anderzijds, is duidelijk. Het kasteel en de kerk lagen op nog geen steenworp afstand van elkaar en dat kan geen toeval zijn. De stichting van de parochie Kruiningen moet met een grote mate van waarschijn lijkheid in de 12de eeuw worden gesitu eerd. 2) Omstreeks dezelfde tijd is het adellijk geslacht van de heren van Kruiningen afgesplitst van het Vlaamse geslacht Van de Maalstede. Dit geslacht had ook in Zuid-Beveland aanzienlijke bezittingen. Reeds in 1203 wordt in een officieel stuk melding gemaakt van de heren van Kruiningen- de cisterciënzer abdij Ter Doest koopt dan van Wouter van Kruiningen het goed Morlodenesse.3) In de jaren daarna schonk Wouter van Kruiningen uit boete voor zijn zonden en die van zijn overleden echtgenotes Herkenrade en Immeine, 25 gemeten moerland aan de adbij. De abt deed hem in ruil hiervoor de toezegging, dat zijn lijk na zijn dood naar de abdij gevoerd en daar begraven zou worden als was hij één van de monniken. Naderhand deed Wouter opnieuw schenkingen, waardoor hij de belofte kreeg dat ook zijn derde echtgenote Bele na haar dood eenzelfde begrafenis zou krijgen. 4) Na de dood van Wouter van Kruiningen schonk zijn zoon Govert omstreeks 1240 nog eens 153 gemeten moerland aan de abdij. Trouwens, gedurende de verdere 13de eeuw waren de heren van Kruiningen de voornaamste begunstigers en krachtigste beschermers van de adbij in deze streken. Hieruit mag duidelijk zijn dat deze machtige wereldlijke heren die

Tijdschriftenbank Zeeland

Bulletin Stichting Oude Zeeuwse kerken | 1992 | | pagina 3