Sint-Anna in
Zeeland
Een verkenning
TON BRANDENBARG
Aan het eind van de vijftiende eeuw
bereikt de verering van Sint-Anna, de
moeder van Maria en grootmoeder van
Christus, een hoogtepunt in heel West-
Europa. Talloze kerken, kapellen, kloos
ters en altaren worden aan haar gewijd,
haar relieken worden alom vereerd en
begeerd en vele keren gaat men op
bedevaart naar plaatsen waar Sint-Anna
bijzondere tekenen zou verrichten.
Bovendien herinneren honderden afbeel
dingen die bewaard zijn gebleven van
vooral de zgn. Anna-te-Drieën, waarin
Anna wordt weergegeven in een compo
sitie met Maria en Jezus, aan haar grote
populariteit in de overgang van middel
eeuwen naar de moderne tijd 1).
De Heilige Moeder Anna heeft ook
Zeeland niet onberoerd gelaten. Daarvan
getuigen in onze tijd nog plaatsaandui
dingen als Sint-Anna-ter Muiden, Sint-
Annaland of de Sint-Annapolders in
Zeeuwsch-Vlaanderen en het verdronken
land van Zuid-Beveland, en een enkel
Sint-Annafort2). Hoe populair de
Annadevotie in deze streken geweest
moet zijn blijkt eveneens uit het aantal
rederijkerskamers in Zeeland dat Sint-
Anna als patrones had verkozen:
Middelburg, Vlissingen, Veere,
Nieuwerkerk en Sint-Annaland. Des te
opmerkelijker is het daarom dat er in onze
tijd opmerkelijk weinig devotionele uitin
gen bewaard zijn gebleven. Zo zal men
bijvoorbeeld lang moeten zoeken naar
voorstellingen van Sint-Anna in Zeeuwse
kerken. Kennelijk heeft de Reformatie de
meeste sporen van de devotie kunnen
uitwissen.
In dit artikel tracht ik - in kort bestek - ant
woord te geven op de vragen: wie was
Sint-Anna, wie vereerden haar en welke
sporen van de devotie treffen we aan in
Zeeland.
Wie was Sint-Anna
In de bijbel komt Anna, de moeder van
Maria en grootmoeder van Jezus niet
voor. Haar geschiedenis is bekend uit de
apocriefe evangeliën, zoals het griekse
Proto-evangelie van Jacobus (He eeuw)
of het latijnse Pseudo Mattheüsevangelie
(Ve eeuw). Later werd het verhaal ook
opgenomen in de beroemde Legenda
Aurea van Jacobus de Voragine (dertien
de eeuw). Steeds komt het verhaal hier
op neer. Anna huwde met de vrome
Joachim die uit Nazareth kwam. Hun
huwelijk bleef twintig jaar kinderloos. Als
op een dag het offer van Joachim door
de dienstdoende priester ten aanschou
wen van zijn naaste familie en vrienden in
de tempel geweigerd wordt omdat hij
geen nageslacht heeft, vlucht Joachim uit
schaamte naar zijn herders in de bergen.
Lange tijd hoort zijn vrouw Anna niets van
hem. Diep bedroefd bidt zij tot God die
haar door een engel laat weten dat zij als
nog moeder zal worden van een dochter
die zij de naam Maria moet geven. Deze
dochter zal als maagd de Verlosser
baren. Ook Joachim krijgt bezoek van de
engel die hem dezelfde boodschap
brengt. Als teken dat de belofte op waar
heid berust, zullen Anna en Joachim
elkaar voor de Gouden Poort in
Jeruzalem ontmoeten. Hetgeen geschiedt
en negen maanden later schenkt Anna
het leven aan Maria,
Al heel vroeg zijn er tekenen van verering
van Sint-Anna in het Heilige Land, vooral
om vruchtbaarheid en groei af te smeken
voor mens, dier en gewas. Omstreeks
500 is er sprake van een Annakerk te
Jeruzalem en vijftig jaar later wordt een
Annakerk te Constantinopel ingewijd. In
de eeuwen daarna dringt de verering
door tot in het westen, maar pas na de
kruistochten wordt de Annadevotie ruimer
verspreid, mede als gevolg van de kost
bare relieken die de kruisvaarders mee
brengen uit het Heilige Land en aan de
kerken in het westen schenken. Met de
verbreiding van de devotie nemen de ver
halen over haar leven toe. De belangrijk
ste aanvulling op de bekende geschiede
nis is de legende van de drie huwelijken
van Anna die in de negende of tiende
eeuw in het westen is ontstaan. In de loop
van de elfde en twaalfde eeuw verspreidt
het verhaal zich over geheel Noordwest-
Europa. Volgens deze legende zou Anna
na de dood van Joachim nog tweemaal
gehuwd zijn. Uit elk huwelijk werd een
dochter geboren. Behalve Maria de moe-
Ruitvormig blazoen van de rederijkerskamer te Sint-Annaland, 1591. Stadhuis Tholen (foto gemeentearchief Tholen).