17 afwijking van plm. 2", in Nisse aan de noordelijke muur van het koor een afwij king van plm. 1,5". Naar onze mening allemaal teveel om op toeval te kunnen berusten. Mogelijk is dit nog eens een onderwerp voor een breder opgezette studie. Noord versus Zuid Lag in de belevingswereld van de christe lijke religie het belangrijkste zwaartepunt in het Oosten, als zijnde de hemelrichting van de verwachting van het heil, het onderscheid tussen Noord en Zuid was nauwelijks van minder gewicht. Voor het volk, staande met het gezicht naar het Oosten, was Noord identiek aan "links" ofwel minder deugdzaam. Zuid was iden tiek aan "rechts" en dat was altijd verhe ven boven links. Het schip van de kerk was in de lengte richting verdeeld in twee helften, de noor delijke zijde bestemd voor de vrouwen, de zuidelijke voor de mannen. Dit onder scheid berust op de rol die Eva heeft gespeeld in het verhaal van de zondeval Vanaf de eerste eeuwen heeft men getracht hieraan uitermate streng de hand te houden. Zodanig dat de H. Chrysostomus zich aan het eind van de vierde eeuw beklaagde dat de kerken niet waren ingericht op een wijze die ook zelfs het lichtste verkeer der beide geslachten in Gods huis onmogelijk maakte. "Maar dat is een wens die heden niet vervuld kan worden", zegt hij12). Ondertussen waren - al was er later in de middeleeuwen aan het verkeer "met de ogen" geen stoffelijk beletsel gesteld - de plaatsen van de beide geslachten duide lijk afgescheiden. Het vrouwenpand mondde uit in het matronaeum. Dit was in de oude basilica een afzonderlijke plaats aan de noordzij de. dicht bij het priesterkoor, vanwaar de voorname dames (matronae) de kerkelij ke diensten bijwoonden. Het senatorium aan het einde van het mannenpand was de plaats van de vooraanstaande man nen. De geleidelijke verbreding van matronaeum en senatorium heeft mede als basis gediend voor het ontstaan van de kruisvorm in de kerkbouw. Van de altaarzijde gezien is het vrouwen pand verbonden met de Maagd Maria, die ter rechterzijde van het crucifix geplaatst is Aan de linkerzijde is dit altijd de apostel Johannes, die samen met Maria bij Jezus' kruis staat en als zodanig uitziet over het mannenpand. Het onderscheid vrouwen aan de noord zijde, mannen aan de zuidzijde, is door de reformatie vrij stringent overgenomen. Christus aan hel kruis met Maria aan zijn rechter- en Johannes aan zijn linkerzijde (Detail in email cloisonne van een processiekruis, vóór het jaar 1000 Schatkamer van de Sliftskerk, Essen). In alle vergelijkbare afbeeldingen is deze opstelling dezelfde. Zo staal Maria aan de noordzijde tegenover hel vrouwenpand. Johannes aan de zuidzijde tegen over hel mannenpand In deze afbeelding zien we bovenin tevens nog de gepersonifieerde figuren van Zon en Maan. als symbolen voor Christus en de kerk (Uit J J. M Timmers, Christelijke symboliek en iconografie. Foto M de Goffau) Zo stringent dat op vele plaatsen, vooral op het platteland zelfs niet van een geza menlijke ingang gebruik gemaakt mocht worden. Pas in de loop van de twintigste eeuw is het gemengd in de kerk zitten gemeengoed geworden. Vanuit het Noorden, zegt de H. Hieronymus, worden "alle plagen over de wereld uitgestort". Hij zegt dit in navol ging van de profeet Jeremia, waar we lezen: "En het woord des Heren kwam andermaal tot mij: Wat ziet gij? Toen zeide ik: Ik zie een kokende pot, verschij nende van de noordzijde. Daarop zeide de Here tot mij: Uit het Noorden zal het onheil losbreken over alle inwoners van het land". (Jeremia 1:13, 14). De noordzij de van de gotische kerken is in de regel de minst versierde. Het zijn doorgaans de beelden uit het Oude Testament die we er vinden. Daartegenover laat de uitbun diger zuidzijde ons de beelden uit het Nieuwe Testament zien. Ook wijzen wij op de sedert de 9de eeuw gebruikelijke evangelielezing tegen de noordzijde, om daarmee tegen de mach ten van de duisternis tekeer te gaan. Daartoe droeg men in letterlijke zin het evangelieboek over van de aan de zuid zijde geplaatste ambo naar de ambo aan de noordzijde. In nog vroegere tijden schijnt men vrij algemeen het evangelie tegen het Zuiden gelezen te hebben. Hierbij stond de raad van de apostelen

Tijdschriftenbank Zeeland

Bulletin Stichting Oude Zeeuwse kerken | 1993 | | pagina 17