24
1981 op de klokkenzolder gemonteerd.
De overkomplete 19 klokken van Eys-
bouts gingen de smeltoven in.
De nieuwe beiaard is vier maanden eer
der in de lantaarn van de kerktoren aan
gebracht. De 40 klokken met een diame
ter van 175 tot 757 mm wegen in totaal
1854 kg.
Eindelijk kon beiaardier Gerard de
Waardt ook te Sint-Maartensdijk klinkende
melodieën laten horen.
Restauratie 1992-1993
De restauratie in de vijftiger jaren was niet
de laatste restauratie van deze eeuw.
In 1983 werd tijdens onderhoudsschilder-
werk houtrot aan de toren geconstateerd.
Omdat dit erger was dan men had veron
dersteld, werd het verfwerk stilgelegd.
Een poging tot herstel door het opvullen
van de verrotte plekken met epoxyhars
moest worden gestaakt nadat was ont
dekt dat het hout ook door zwam was
aangetast en een deel van het hout door
de larve van de bonte knaagkever was
bewerkt. Dat dit eerst in een laat stadium
is ontdekt heeft te maken met de con
structie van de aan weer en wind bloot
gestelde open lantaarns. In de houtver
bindingen van de vele horizontale en
vertikale balken en kruisschoren die op
een ambachtelijke manier waren uitge
voerd met pen-en-gatverbindingen, loe
ven en voorloeven (uitkeping in een of
beide elkaar kruisende houten construc-
tiedelen) kon makkelijk water komen.
Daarnaast waren delen van de spits niet
of zeer moeilijk bereikbaar, ook voor de
gespecialiseerde medewerkers van de
Monumentenwacht. In het bijzonder de
toegang naar de bovenste lantaarn was
moeilijk door de vele draden van het caril
lon en de doorgang binnendoor. In de
nauwe bovenste lantaarn kan men ter
nauwernood staan, laat staan de toe
stand inspecteren. Buitenom was deze
lantaarn niet bereikbaar. De toestand van
de toren maakte een grote restauratie
noodzakelijk. Voor het maken van een
restauratieplan werd in 1989 opdracht
verleend aan het Architecten bureau Rot
huizen, Van Doorn en 't Hooft te Goes.
Uiteindelijk verleende de Rijksdienst voor
de Monumentenzorg in maart 1992 ver
gunning voor de aangevraagde werk
zaamheden.
Voor de bouwvakvakantie werd de toren
geheel in de steigers gezet, het klokken
spel in de lantaarn gedemonteerd en de
6300 kg wegende spits tot met de onder
ste lantaarn door een mobiele kraan van
de toren getild en aan de voet ervan op
de grond gezet. Na de bouwvakvakantie
begon aannemer Leenhouts b.v. te Sluis
met het herstel. De spits is bijna geheel
vernieuwd, zoals de hoekstijlen, steek
schoren en de koningsstijl, waarin het
ijzeren kruis was vastgezet. Deel voor
deel werd gedemonteerd en in Frans
eikehout nagemaakt. Alleen het hier en
daar met epoxyhars herstelde tafelement,
de basis van de grote lantaarn, bleef
behouden. Bij de demontage bleek dat
een aantal houtverbindingen niet vooraf
waren geverfd, zodat het water en vocht
makkelijk door het kopse hout kon wor
den opgezogen. Hier ontstond het eerst
rot.
Bij deze restauratie is rekening gehouden
met de zwakheden en tekortkomingen
van de vorige constructie en zijn maatre
gelen getroffen de spits een langer leven
te geven. Zo tracht men het binnendrin
gen van water in naden nu te voorkomen
door deze open te frezen en te vullen met
niet verhardend vulmiddel. Tegen de
vraatzucht van de larve van de bonte
knaagkever, die tijdens zijn jarenlange
verblijf in vooral eikehout gangen met een
doorsnede van 4 mm tot een lengte van
14 m maakt, is nog geen remedie. Hout
dat hiervoor minder gevoelig is mocht van
de Rijksdienst voor de Monumentenzorg
niet worden gebruikt. Verder is de stugge
bedrading voor het bedienen van de
hamers van de beiaardklokken vervan
gen door kabels van roestvrij staal waar
door de kans op beschadiging en ontre
geling bij onderhoudswerk sterk wordt
verminderd. Voor de bereikbaarheid van
de klossen en het draagvlak van de
grootste lantaarn is een tamelijk veilige
roestvrij stalen opklapbare ladder ontwor
pen Ook is een voorziening aangebracht
om met een bootmansstoeltje vanaf de
galerij af te dalen en het leien torendak
en het voegwerk te inspecteren en is het
dak van de onderste lantaarn rijkelijk
voorzien van staphaken. Ondanks deze
voorzieningen blijft het werk op deze
hoogte - de toren is van het maaiveld tot
de bol aan de voet van het kruis 42,65 m
hoog - een karwei voor mensen zonder
hoogtevrees
Na een afwezigheid van 113 dagen werd
op 13 november 1992 de nu acht ton
wegende spits weer op de toren
geplaatst, waarna men eveneens met de
mobiele kraan het aangepaste ijzeren
kruis op de spits liet zakken en met een
klernband vastzette. Burgemeester H.A.
van der Munnik plaatste op het hoogste
niveau de haan op het kruis. Het vernieu
wen van het' leiwerk van de spits onder
de lantaarn, voeg- en metselwerk en
reparatie van balkkoppen duurde nog tot
in maart 1993. De restauratie kostte
f904.000,-.
Onze voorouders is het gelukt met op
ervaring gestoelde vakkennis en weinig
hulp- en financiële middelen eeuwenlang
met regelmatig onderhoud en bijna zon
der uitgebreide herstellingen de toren van
de Sint-Maartenskerk te behouden. Het is
te hopen, dat ook wij en de komende
generaties er met de vele hulpmiddelen
en gespecialiseerde kennis die ons ter
beschikking staan daartoe in staat zullen
zijn
Bronnen
Gemeentearchief Tholen. Archief van de smalstad
inv.nr 447 Sint-Maartensdi|k, stadsrekeningen. Archief
van de kerkvoogdii van de N H kerk te Sint-Maartens-
dijk. kerkrekeningen en inv nr 18.
Eendrachtbode 19 november 1992
JP Es Zuurdeeg, Sint-Maartensdi|k, stad aan de Pluim-
pol. 1985.
J.P.B. Zuurdeeg. De klokken van Sint-Maartensdijk,
1981.
W van Gorsel, De Maartenskerk in de smalstad, 1959
S.W.A Drossaers, Archief van de Nassause Domein-
raad. regestenlijslen voor oorkonden. 1955
De gegevens van de jongste restauratie zijn afkomstig
van de heer L.H. Andriesse, technisch ambtenaar
gemeente Tholen
